Chương 2: Đức Giêsu của ông Gioan

Đấng Thiên Sai hay Khách Lạ đến từ trời (Bài 4)
 
Đọc lại trình-thuật tác-giả Gioan khá nhiều lần, tôi càng thấy Tin Mừng này bộc lộ một số diện-mạo của Đức Giêsu chồng chéo lên nhau. Từ lúc đó, theo tôi, ta phải có ít nhất ba phương-án khác-biệt, mới hy-vọng thoát cảnh rối mù, phức-tạp. Chân-dung này, cả vào khi ta so-sánh với diện-mạo nào khác từng diễn-bày ở trình-thuật, càng tạo đặc-trưng/đặc-thù của thần-học Tin Mừng thứ Tư, thật rất thế. Ở giòng cuối chương/đoạn này, người đọc sẽ nhận ra được diện-mạo Đức Giêsu do tác-giả Gioan diễn-tả lại sẽ vượt lên trên dung-nhan truyền-thống khi xưa được tác-giả khác như Mác-cô, Mát-thêu và Luca đề ra.

Khởi đầu giòng chảy của chính mình, tác-giả Tin Mừng Thứ Tư đưa vào đây, nhiều đoạn-văn chuyên-chở lập-trường về diện-mạo Đức Giêsu hoặc động-thái nào khác hướng về Ngài do người viết đặt để ở người Do-thái-giáo sống cùng thời, trong đó có bạn-bè cùng quan-sát-viên không uỷ-thác, và các phê-bình-gia chuyên chống-đối. Những vấn-đề do các vị đưa ra, lại liên-quan đến vai-trò của Đức Giêsu là Ngôn-sứ, Đấng Thiên-Sai và là Con Thiên Chúa hằng sống, đấy chứ? Câu đáp-trả do các vị này đem lại, được soi-tỏ bằng lằn sáng quí-giá có chiều-hướng đương-đại của Do-thái-giáo Palestin, hồi thế-kỷ thứ nhất.

Tiếp đến, là văn-bản gom gộp thành từng bó, trong đó tác-giả đây lại đã để Đức Giêsu luôn nói về chính mình, cũng khá nhiều. Ngôn-từ xuất tự môi miệng Đức Giêsu, hầu hết diễn-tả đại-ý của người viết. Và, điểm khác-biệt giữa ý-tưởng của Đức Giêsu ở Tin Mừng Thứ Tư và Nhất Lãm trước đó, không giống ý-tưởng của nhà hùng-biện vốn dĩ trau-chuốt lời lẽ cách khéo léo, như một bài giảng-huấn ở đền thờ, mà thôi.

Ngược lại, Đức Giêsu chuyển-tải lời Ngài dạy-dỗ, bằng phương-cách ngắn gọn, nhưng đầy ấn-tượng. Đa số lời Ngài phát-biểu, đều hàm-ngụ vấn-nạn bất-ngờ đặt cho các bậc thày do từ người bàng-quan đứng ở ngoài; hoặc đem đến cho môn-đồ do việc lời Ngài đáp-trả đi ra ngoài dự-kiến hơn là dọn sẵn có bài-bản, hẳn hoi. Hoặc, đó chỉ là tuyên-ngôn đầy khích-lệ đã dọn trước.

Ở Tin Mừng Nhất Lãm, có hai trình-thuật cũng lớn lao,

một: là Bài Giảng Trên Núi (ở Mát-thêu đạn 5-7) tức chương/đoạn vang vọng tính mù mờ nơi huấn-từ trơn-tru/gọn nhẹ nơi trình-thuật Luca ở đoạn 6 câu 24-49

hai: Xem ra, cũng không giống Cánh Chung-luận trong đó nói rõ giai-đoạn chấm-dứt thời hiện-tại bằng sự-kiện Đền thờ Giêrusalem bị phá-hủy nói rõ ở trình-thuật Mát-thêu đoạn 24 và trình-thuật Mác-cô đoạn 13;

cũng như trình-thuật  Luca đoạn 21. Các đoạn này, đều khiến người đọc nghĩ ngay, rằng: đây là bài hùng-biện bài-bản được trau-chuốt từng đánh động người đọc, rất nhiều lần.

Riêng Bài Giảng Trên Núi vốn dĩ gom gộp các câu nói vụn-vặt ở đây đó, do tác giả Mát-thêu chắp nối vào với nhau, sau đó lại bào: câu nói ấy là do miệng Đức Giêsu nói. Thật tình thì, có nói gì thì nói, thực-chất lời khuyên dạy, nay đính-kết thành chủ-đề nêu rõ ý-định ban đầu là: tác-giả không có ý chỉ nói một lần rồi thôi. Hẳn nhiên là, nếu ta tách-biệt đoạn văn này thành từng khúc, thì những lời như thế lại sẽ làm người nghe thêm rối bời, khó hiểu.

Theo thiển-ý, nếu coi đó như bài giảng về Cánh-chung-luận, thì dù đôi chỗ ở trong đó bao gồm lời nói đích-thực từ miệng Đức Giêsu phát ra, các chuyên-gia Kinh thánh vẫn coi đây như việc thiết-lập Giáo-hội có ấn-định ngày tháng/niên biểu rạch-ròi sau khi Đền thờ bị phá hồi thập niên 70, sau Công-nguyên. Và, các vị lại cũng sử-dụng sự-kiện này như thể chỉ-dẫn về việc Đức Kitô Quang lâm trở lại, đã gần kề.

Nói nôm-na, thì Bài Giảng đây, được viết vào thời-gian 40 năm sau thời Đức Giêsu còn sống, qua đó các vị lại vẫn coi Ngài như vị Ngôn sứ, xuất-hiện sau biến-cố rất thực.

Về mặt tư-tưởng, lời Đức Giêsu nói ở Tin Mừng Nhất Lãm, lại vẫn tập-trung vào Người-Cha-ở-Trên-Cao, cùng Vương-Quốc-Nước-Trời đang trờ tới,

và cũng liên-quan đến đòi-hỏi đạo-lý cũng như đức-độ mà bất kỳ chúng-dân nào vốn dĩ muốn đạt Vương Quốc Nước Trời, đều phải qua cửa ải sám-hối, với ăn-năn.

Điều này, lại có nghĩa: lời giảng-dạy cùng đạo-lý do Đức Giêsu chủ-trương ở Tin Mừng Nhất Lãm, không tập-trung vào chính Ngài, nhưng vào Thiên-Chúa-là-Cha, mà thôi.

Cả khi Ngài buộc lòng phải đối diện với vấn-nạn thẳng-thừng, liên-quan đến vai-trò Ngài thủ-giữ ở biến-cố Khải-Huyền rất chung-cuộc, Ngài vẫn chỉ nói lập-lờ hoặc tránh né tình-thế khó xử.

Kịp đến khi Ngài bị nhiều người thắc mắc cứ xem Ngài có là Đấng Thiên-Sai hoặc Vua Quan của Do-thái-giáo thực không, thì câu trả lời Ngài thường viễn dẫn vẫn không là câu “Đúng thế!”

mà chỉ nói: “Chính ông nói thế!”, hoặc câu nào đó tương-tự.

Nay, cứ thử nhìn vào điểm tương-phản khi đọc Tin Mừng Thứ Tư, ắt thấy rõ điều đó.

Đức Giêsu ở Tin Mừng này, đặc-trưng/đặc-thù ở lối nói lan-man, dông dài, thường lập đi/lập lại vài ý-tưởng nòng-cốt; hoặc đôi lúc, lại rất bóng gió.

Lời lẽ ấy, thoạt đầu không đề-cập đến Thiên-Chúa-là-Cha và cũng chẳng bận-tâm gì đến Vương-Quốc-Nước-Trời, nơi cao vời.

Đề-tài chủ-chốt về chân-dung/diện-mạo Đức Giêsu do Tin Mừng Nhất Lãm đưa ra, lại chỉ thấy nói ở trường-hợp duy-nhất

là mẩu đối-thoại với ông Nicođêmô (ỏ trình-thuật Gioan đoạn 3 câu 3-5) chỉ một lần duy-nhất trong toàn-bộ Tin Mừng Thứ Tư của ông Gioan.

3. Đức Giê-su trả lời : “Thật, tôi bảo thật ông :
không ai có thể thấy Nước Thiên Chúa,
nếu không được sinh ra một lần nữa bởi ơn trên.”
4 Ông Ni-cô-đê-mô thưa : “Một người đã già rồi,
làm sao có thể sinh ra được ?
Chẳng lẽ người đó có thể trở vào lòng mẹ lần thứ hai để sinh ra sao ?”

5 Đức Giê-su đáp : “Thật, tôi bảo thật ông :
không ai có thể vào Nước Thiên Chúa,
nếu không sinh ra bởi nước và Thần Khí.
Ở Tin Mừng Gioan , điều Đức Giêsu quyết-tâm giảng-dạy, là:
tập-trung vào chính Ngài
và chỉ loanh quanh về con người của Ngài – Đấng Thiên Sai

Lại nữa, giáo-huấn Ngài đề ra cùng quan-hệ giữa Ngài và Thiên-Chúa-là-Cha cũng như với môn đồ Ngài, cả đến cung-cách diễn-tả ở trình-thuật này tựa hồ như vẫn lôi theo sau lối chuyển-tải hống-hách, tinh-lược có kết-cuộc khiến mọi người thấy khó lòng hiểu được.

Ngôn-từ Ngài sử-dụng, gặp phản-ứng dữ-dội nơi người nghe vốn dĩ nghĩ rằng: vào độ trước, không biết là: Ngài làm thế có cốt ý nói với cá-nhân nào đó rất khó đoán, tức: những người như ông Nicôđêmô (ở chương 3); hoặc, như với nữ-phụ người Samaritanô bên giếng Giacóp; hoặc, cốt ám-chỉ đám đông Do-thái-giáo vốn cách-ngăn/kình-chống như ở Galilê, hay không mà thôi.

Cũng tựa hồ như khi Ngài nói về “Bánh Sự Sống” (ở chương 9) từng khiến người nghe thêm phẫn-nộ. Ngay các môn-đồ chậm-lụt có đầu óc dầy-đặc, đều vẫn thấy lời Ngài dạy thật “khó hiểu”, như trình-thuật Gioan đoạn 6 câu 60 từng cho thấy.

Ngay đến nhóm Mười Hai thân-cận với Ngài là thế, cũng không thể nắm được ý Ngài muốn nói. Và, câu đáp/trả bất-ngờ thiếu bình-tâm tỉnh-trí của Đức Giêsu, vẫn không là chuyện bất thường xảy ra. Thí dụ như,  Ngài đã thẳng thừng trách-móc ông Nicôđêmô :

“Ông là bậc thầy trong dân Israel mà lại không biết những chuyện ấy ư?” (Ga 3: 10). Và, cả các tông-đồ cũng không tài nào tránh-né lời quở mắng/trách-mó đầy khó chịu, khi Ngài bảo:

“Thầy ở với anh em bấy lâu nay, thế mà anh Philípphê, lại chưa biết Thầy sao?”

Không giống diện-mạo Đức Giêsu ở Tin Mừng Nhất Lãm, Đức Giêsu ở Tin Mừng Thứ Tư này, lại là nhân-vật cấp cao khá độc-tài, siêu-việt hơn mọi người. Ngài nói với chúng dân theo cách “kẻ cả”,

tức: đứng ở trên phán xuống đầy tính hiệu-lệnh, nước đôi, lập-lờ.

Khi được hỏi: Ngài có là Đấng Mêsia do Thiên-Chúa gửi đến không, thì có lúc Ngài khẳng-định mình là như thế (Ga 4: 26);

Đức Giê-su nói : “Đấng ấy chính là tôi, người đang nói với chị đây.”

lại có khi, lời Ngài đượm những kêu ca/oán trách như đoạn 10 câu 25 từng nêu rõ: “Tôi đã nói với các ông rồi, mà sao các ông không tin!”

Đức Giêsu ở trình-thuật rất Gioan-tính, không là “Người-của-Chúa” theo nghĩa Ngôn-sứ chăm-lo chuyên-chở ý-niệm giảng-dạy mà truyền-thống Kinh Sách Do-thái-giáo đã quen thuộc với ta.

Ngài là Khách-lạ bí-ẩn, huyền-nhiệm như Hữu-thể đến từ nơi cao xa vời vợi để mặc xác-phàm làm người, rồi còn trở về lại chốn miền vời vợi ấy.

Thầy từ Chúa Cha mà đến, và Thầy đã đến thế gian.

Nay Thầy lại bỏ thế gian mà về cùng Chúa Cha.” (Ga 16:28)

Cứ theo ngôn-từ chuyên-môn hiện-đại, chắc hẳn Ngài sẽ được gọi là E.T. (tức Người từ khung trời ngoài trái đất, đã xuất-hiện). Theo cách diễn-tả của ông Gioan, thì Ngài là

Con-Thiên-Chúa-là-Cha với đầy-đủ ý-nghĩa siêu-hình-học

không chỉ mang tính ẩn-dụ như văn chương Kinh Sách thường nói, nhưng còn mang tính-cách của thời hậu thánh-kinh luôn có thói quen áp-đặt danh-xưng “Con” Thiên-Chúa trước nhất với người Do-thái-giáo, sau đến mới ám-chỉ người Do-thái sùng đạo như bậc thánh-hiền và Đấng Thiên Sai                

Nguồn văn thứ ba về diện-mạo Đức Giêsu ờ Tin Mừng Thứ Tư, không đến từ các câu nói gán cho người đương thời sống với Ngài; hoặc, từ những lời do ông Gioan đặt vào miệng của “Người Con”, nhưng là lời trực-tiếp phát ra và mở rộng, từ phẩm-bình/chỉ-trích do tác-giả trình-thuật lồng vào trong đó.

Trước nhất và trên hết, tôi muốn qui về Lời Tựa Đầu ở Tin Mừng Thứ Tư đoạn 1 câu 1-8, vốn là tuyệt-phẩm rất thi-tứ lại mang tính-chất giáo-điều của tác-giả.

Lời Tựa này, diễn tả Logos, tức LỜI vĩnh-cửu mang-mặc xác-phàm thành Đức Chúa hiện-hữu với thế-gian, vốn tóm lược thứ tinh-hoa/cốt lõi ở bộ môn Kitô-học; hoặc, từng là tổng-hợp gồm các giáo-điều về Đức Kitô và về công-trình cứu-độ của Ngài. Ngoại trừ tóm-lược rực rỡ này, là phần cốt-lõi của thần-học Kitô-giáo tái-tạo đầy-đủ cả vào khi mọi chứng-cớ còn rơi rớt/sót lại, liên-quan đến đạo-lý và giáo-huấn của Hội thánh đều đã biến-mất.

Hy-vọng rằng, bằng việc phác-thảo cấu-trúc cho Tin Mừng Thứ Tư đưa ra sẽ giúp ta nhận-định thoả-đáng nhắm vào mục-tiêu mà tác-giả đây từng dựng-xây công việc ông thực-hiện.

Bằng việc tạo tín-nhiệm nơi những người sống vào thời Đức Giêsu với lập-trường/quan-điểm truyền-thống ít phát-triển hơn, thì tác-giả Gioan đã có khả-năng đem lại sự khuây khoả cho niềm tin-tưởng của ông trong công-trình Kitô-học trình-bày trực-tiếp đến từ môi miệng Con Thiên-Chúa vốn dĩ tạo cho ông một tóm-lược về niềm tin-tưởng này ở Lời Tựa Tin Mừng do ông viết.                           

(còn tiếp)
Gs Ts Geza Vermes biên-soạn
Mai Tá lược dịch