TÂM
LÝ ĐÁM ĐÔNG
Có một hiện
tượng phổ biến trong xã hội hôm nay mà người ta gọi là “tâm lý đám đông”,
“sống theo phong trào”. Do hiện tượng này, việc đánh giá một hành động
hay một lời nói không còn dựa trên những chuẩn mực đạo đức của truyền thống
hay của các tôn giáo, nhưng dựa theo đám đông. Một hành động tự nó là
xấu, nhưng có nhiều người làm, thì tự nhiên nó bớt xấu đi, thậm chí hành động
đó được coi là bình thường. Và, một khi được coi là bình thường, thì
không cần phải áy náy hay bận tâm về “tính luân lý” của hành động đó
nữa. Cách đây vài chục năm, việc một cặp vợ chồng bỏ nhau là điều hổ
nhục cho hai dòng họ, vì thế mà cha mẹ đôi bên tìm đủ mọi cách để hàn gắn
những rạn nứt, vừa để bảo vệ hạnh phúc gia đình, vừa giữ thể diện với những
người xung quanh. Ngày nay, tình trạng ly hôn ngày càng nhiều, nên nhiều
bậc cha mẹ và các bạn trẻ dựa vào “tâm lý đám đông” để lập luận: “Ôi giào,
xung quanh ta có đầy người làm thế”. Và như thế, một việc tự nó là không
bình thường đã trở nên bình thường vì có nhiều người làm như vậy. Có thể
kể đến lối suy nghĩ tương tự về nạn phá thai, nghiện ngập, trộm cắp hay nhiều
loại hình tệ nạn khác.
Báo chí tuần
qua thu hút nhiều quan tâm của độc giả khi đưa những thông tin về một sự kiện
có liên quan đến ngành y. Tại bệnh viện đa khoa Hoài Đức (Hà Nội), có
một số dược sĩ vì lòng tham đã “nhân bản” những kết quả xét nghiệm, xào xáo
nhằm trục lợi từ quỹ bảo hiểm. Chị Hoàng Thị Nguyệt, công tác tại Khoa
Xét nghiệm Bệnh viện đa khoa Hoài Đức và hai đồng nghiệp đã không chấp nhận
việc làm trái lương tâm đó, nên đã can đảm tố cáo hành vi gian lận. Điều
ngạc nhiên là sau khi chị Nguyệt phát đơn tố cáo thì chị bị đuổi việc và bị tố
cáo ngược lại. Cấp trên đã can thiệp, chị Nguyệt và hai người đồng
nghiệp được trả lại danh dự, nhưng trong một khung cảnh bất bình thường, theo
kiểu “mặt cười miệng mếu”. “Sáng 16-8-2013, lãnh đạo Sở Y tế Hà Nội đã
tổ chức khen thưởng cho chị Hoàng Thị Nguyệt và hai người có đơn tố cáo sai
phạm xảy ra tại Bệnh viện Đa khoa Hoài Đức. Nhiều ý kiến cho rằng buổi
lễ chỉ diễn ra trong vòng 30 phút sơ sài, buồn tẻ, hình thức, đặc biệt mức
thưởng 320.000 đồng cho một người là quá ít, thậm chí là “xúc phạm người tố
cáo tiêu cực” (VnExpress ngày 19-8-2013).
Qua sự kiện
này, chúng ta thấy rõ ảnh hưởng của tâm lý đám đông. Vâng, chị Nguyệt và
hai người đồng nghiệp là những người lương thiện, đáng khen, nhưng đối với
phần lớn tập thể cán bộ nhân viên của bệnh viện Hoài Đức, thì chị không có chỗ
ở đây, vì chị không nghĩ như họ, không đồng quan điểm với họ. Trong khi
một số đông toa rập với nhau để làm những điều khuất tất nhằm trục lợi, thì
chị suy nghĩ và hành động ngược lại. Chị không hành động giống như đám
đông, như tập thể. Chị giống như một cung đàn rất hay nhưng lạc điệu
giữa một mớ âm thanh hỗn tạp nhằm phục vụ lợi ích một số cá nhân đang muốn vơ
vét cho đầy túi tham. Vì thế, trong cơ quan này, không có chỗ cho
chị. Tố cáo người làm sai là việc tốt, nhưng trong bối cảnh xã hội mà
xem ra ở đâu cũng sai như thế, thì việc tố cáo lại coi là không bình thường và
khó chấp nhận. Vì thế mà những người phụ nữ này đã buồn bã kết luận:
“đấu tranh” thì “tránh đâu”.
Trong thông
điệp đầu tiên của mình, Đức Thánh Cha Phanxicô đã viết: “Ngày nay, chân lý
thường bị giảm xuống thành sự xác thực chủ quan của mỗi người, chỉ có giá trị
cho cuộc sống cá nhân” (Lumen Fidei, số 34). Tâm lý đám đông cũng đang ảnh
hưởng tai hại đến đời sống đức tin và luân lý. Đức tin bị coi là một
hành vi cá nhân, tùy chủ quan nhận định của mỗi người. Khá nhiều bạn trẻ
lơ là với việc sống đạo vì họ lập luận xung quanh mình có nhiều người cũng
thế. Nhiều bạn trẻ đua theo phong trào sống thử, phá thai, vì nghĩ rằng
đó là một lối sống của xã hội mới, xã hội hiện đại và nhất là vì có rất nhiều
người cùng quan điểm với họ. Họ đã đánh mất cảm thức về tội, không còn
áy náy lương tâm khi phạm tội. Họ lợi dụng danh nghĩa tự do để làm bất
cứ điều gì họ muốn. Họ giống như người đã trót vấy bùn đen, tiếp tục
nhấn chìm vì nghĩ đàng nào cũng đã nhiễm bùn rồi. Kết quả là những cuộc
đời không có tương lai, trở thành gánh nặng đè lên vai người thân. Cũng
cần nhắc đến trách nhiệm của những bậc phụ huynh trước tâm lý đám đông.
Có những người cha người mẹ không quan tâm đến đời sống đức tin cũng như đạo
đức xã hội của con cái mình. Không ít người đã chép miệng thanh minh
“thời thế bây giờ nó như vậy”.
Chúng ta không
để dòng nước “thời thế” lôi cuốn. Con người thụ động để cho dòng đời lôi
cuốn sẽ tự biến mình thành một khúc gỗ trôi sông. Chỉ có con người có
bản lĩnh mới dám can đảm lội ngược dòng, “tâm bất biến giữa cuộc đời vạn
biến”.
“Hãy chiến đấu
qua cửa hẹp mà vào (Nước Trời)” (Lc 13,24). Chúa Giêsu đề nghị với chúng
ta một giải pháp, một con đường để đạt tới hạnh phúc. Tâm lý đám đông
bao giờ cũng tạo ra những con đường dễ dãi, hấp dẫn đối với mọi người.
Thời nào cũng thế, người ta có khuynh hướng lảng tránh những hy sinh, khước từ
những cố gắng. Và khi tìm những điều dễ dãi để đáp ứng những nhu cầu của
bản năng, người ta tìm ra đủ mọi thứ lập luận bảo vệ cho hành động và lối sống
của mình. “Bước qua cửa hẹp” còn có nghĩa là đi qua cửa có tên là Giêsu,
vì chính Người tuyên bố: “Tôi là cửa, ai qua tôi mà vào thì sẽ được cứu” (Ga
10,9). Đi qua cửa Giêsu tức là nhận làm môn sinh và nỗ lực thụ giáo với
Người.
Hạnh phúc Nước
Trời là kết quả của những cố gắng của cá nhân mỗi người chứ không phải là dựa
vào đám đông. Thánh Phaolô khuyên giáo dân Philipphê “Anh em hãy biết
kính giới và run sợ mà gia công lo việc cứu rỗi chính mình” (Pl 2,12).
Giữa cuộc đời đầy biến động chao đảo này, người Kitô hữu được mời gọi can đảm
sống theo sự thật, noi gương Đức Giêsu, Đấng đã đến để chiếu rọi ánh sáng vào
cuộc đời tối tăm, là vị Chứng Nhân trung thành, Đấng yêu mến chúng ta và lấy
máu mình rửa sạch tội lỗi chúng ta (x. Kh 1,5-8). Sự chọn lựa ý muốn của Chúa
Cha đã khiến Người phải trả giá là khổ hình thập tự, nhưng Người đã đón nhận
trong sự vâng phục và trung thành để qua đó, vinh quang Chúa Cha được thể hiện
qua biến cố đau thương này.
Đại uý James
Mulligan là một tù binh Hoa Kỳ bị bắt và cầm tù năm 1966 tại trại giam Hỏa Lò
(Hà Nội). Trong tối tăm của ngục tù, anh vẫn vững vàng cậy trông.
Mỗi ngày, anh đều lần hạt Mân côi và cầu nguyện với Chúa: “Lạy Chúa, xin cho
con sức mạnh và lòng kiên quyết vững vàng. Chẳng có ai hay biết ngoài
một mình con với Chúa, nhưng chỉ cần như vậy mà thôi. Chúa đã chịu khổ
hình vì niềm tin của Chúa, còn con đây cũng đang chịu khổ hình vì niềm tin của
con. Đúng vẫn là đúng cho dù không ai đúng cả; còn sai vẫn là sai cho dù
mọi người đều sai hết” (trích trong bài thuyết trình của tiến sĩ Charles Rice,
nhân ngày lễ ra trường của sinh viên đại học Notre-Dame, Hoa Kỳ, tháng
5-2010. Bài thuyết trình có tựa đề: Thiên Chúa không hề chết, Ngài cũng
chẳng mỏi mệt).
“Có thì nói
có, không thì nói không, thêm thắt điều gì là do ác quỷ (Mt 5,37), một điều
tưởng chừng như rất đơn giản mà trong thực tế không dễ dàng thực hiện, bởi lẽ
chúng ta có khuynh hướng sống theo đám đông, “gió chiều nào che chiều
đó”. Vì thế mà nhiều khi ta đánh mất chính mình, và cũng vì thế mà cái
ác, cái xấu vẫn đang tồn tại trong cuộc sống chúng ta.
GM Giuse Vũ
Văn
Thiên