ĐỨC THÁNH CHA PHANXICO, HY VỌNG HƠN LÀ LẠC QUAN (16-17)

16- Chúng ta cần phải lạc quan?

Những lời của Đức Giáo Hoàng nhắc tôi về một số những chia sẻ của ngài, trong đó chẳng hạn như có một vị hồng y đã viết rằng Thiên Chúa đang sống trong thành phố này rồi, giữa tất cả mọi người và liên kết với từng người. Nói cách khác, theo tôi nghĩ, tức là nói đến những gì Thánh I Nhã đã viết trong vấn đề Linh Thao rằng Thiên Chúa "lao công và làm việc' trong thế giới của chúng ta. Thế nên tôi hỏi ngài rằng: "Chúng ta có cần phải trở nên lạc quan hay chăng? Đâu là những dấu hiệu hy vọng trong thế giới ngày nay? Làm sao chúng ta có thể lạc quan trong một thế giới đang bị khủng hoảng?"

Đức Giáo Hoàng nói: "Tôi không thích dùng chữ optimism - chủ nghĩa lạc quan, vì nó là một thái độ về  tâm lý. Tôi thích dùng chữ hy vọng hơn, theo những gì chúng ta đọc thấy trong Bức Thư gửi Tín Hữu Do Thái, Đoạn 11, đoạn đã được tôi đề cập tới trước đây. Các vị cha ông về đức tin đã tiếp tục bước đi, đối đầu với gian nan khốn khó. Và niềm hy vọng không trở nên thất vọng, như chúng ta đọc thấy trong Bức Thư gửi Tín Hữu Rôma. Đức Giáo Hoàng đề nghị hãy nghĩ đến cái câu nói bí ẩn đầu tiên trong nhạc kịch 'Turandot'.

Bấy giờ tôi nghĩ đến một cách thuộc lòng không nhiều thì ít những câu nói bí ẩn của vị nữ hoàng trong nhạc kịch ấy với giải đáp là niềm hy vọng: "Trong một đêm u ám, có bóng ma óng ánh bay. / Nó vươn lên và xòe cánh phủ trên một nhân loại đen vô tận. / Toàn thế giới cầu khẩn nó và tất cả thế gian van xin nó. /  Thế nhưng bóng ma ấy biến mất trước hừng đông xuất phát ở cõi lòng. / Đêm đêm nó xuất hiện và ngày ngày nó tiêu tan!"

Đức Giáo Hoàng Phanxicô nói: "Thấy không, niềm hy vọng của Kitô giáo không phải là một con ma và nó không lừa đảo. Nó là một nhân đức đối thần và vì thế trên hết là một tặng ân Chúa ban không thể nào trở thành một thứ chủ nghĩa lạc quan là những gì thuần nhân loại. Thiên Chúa không đánh lừa niềm hy vọng; Thiên Chúa không thể chối bỏ bản thân mình. Thiên Chúa là tất cả những gì hứa hẹn".

17- Nghệ thuật và tính chất sáng tạo

Tôi giật mình khi nghe Đức Giáo Hoàng nói về bản nhạc kịch "Turandot" của Puccin khi ngài đề cập tới mầu nhiệm của niềm hy vọng. Tôi muốn hiểu hơn về những tham khảo liên quan đến nghệ thuật và văn chương của ngài. Tôi nhắc lại với ngài rằng vào năm 2006 ngài đã nói rằng các đại nghệ thật gia biết cách để làm sao trình bày những thực trạng thảm thiết và đau thương một cách mỹ miều. Bởi vậy tôi hỏi ngài là ngài thích những nghệ thật gia và văn gia nào, và họ có một cái gì đó giống nhau hay chăng.

"Tôi thật sự là yêu thích hàng loạt các tác giả khác nhau. Tôi rất yêu thích Dostoevsky và Hölderlin. Tôi nhớ Hölderlin về bài thơ ông viết mừng sinh nhật người bà của ông, một bài thơ rất đẹp và làm cho tinh thần của tôi phấn khởi rất nhiều. Bài thơ này kết thúc bằng câu: "Chớ gì con người nắm chắc lấy những gì con trẻ đã hứa hẹn". Tôi cảm thấy xúc động cũng vì tôi yêu mến bà tôi là Rosa, và ở trong bài thơ này, Hölderlin đã so sánh bà của ông với Đức Trinh Nữ Maria, vị đã hạ sinh Chúa Giêsu, người bạn của thế gian này, Đấng không coi ai là xa lạ.

"Tôi đã đọc The Betrothed của Alessandro Manzoni 3 lần, và tôi đang để nó ở trên bàn của tôi, vì tôi muốn đọc lại nó một lần nữa. Manzoni đã cống hiến cho tôi rất nhiều. Khi tôi còn là một đứa nhỏ, bà tôi đã dạy tôi thuộc lòng lời mở đầu của The Betrothed: 'Cái nhánh của Hồ Como hướng về phía nam giữa hai dẫy núi nối liền...' Tôi cũng thích Gerard Manley Hopkins rất nhiều.

"Trong số những đại họa sĩ, tôi phục Caravaggio; những bức tranh của ông có ý nghĩa đối với tôi. Cả Chagall nữa, với bức 'White Crucifixion - Cây Thập Tự Giá trắng'. Trong số các nhạc sĩ, dĩ nhiên là tôi thích Mozart. Bộ lễ 'El incarmatus est - Và lời đã hóa thành nhục thể' ở âm giai C thứ không chê được; nó nâng tâm hồn bạn lên cùng Chúa! Tôi thích Mazart được biểu diễn bởi Clara Haskil. Mozart làm tôi cảm thấy mãn nguyện. Thế nhưng, tôi không thể nghĩ về nhạc của ông; tôi cần phải nghe nó. Tôi thích nghe Beethoven, thế nhưng nghe một cách Promethean, và dẫn giải viên hay nhất về Promethean đối với tôi là Furtwängler. Rồi đến nhạc phẩm Các Khổ Nạn của Bach. Bản nhạc của Bach mà tôi rất thích đó là 'Erbarme Dich', những giọt lệ của Phêrô trong 'Khổ Nạn Thánh Mathêu'. Tuyệt vời. Thế rồi, ở một cấp độ khác, không thân thiết như thế, tôi yêu thích Wagner. Tôi thích nghe ông, nhưng không luôn luôn. Buổi trình diễn về 'Cái Nhẫn' của Wagner của Furtwängler tại La Scala ở Milan năm 1950 đối với tôi là đệ nhất hạng.
Cả 'Parsifal' của Knappertsbusch năm 1962 cũng thế.

"Chúng ta cũng cần phải nói về phim ảnh. Cuốn phim 'La Strada' của Fellini có lẽ là cuốn phim tôi thích nhất. Tôi nhận thấy mình ở trong cuốn phim này, một cuốn phim có một ý nghĩa liên quan đến Thánh Phanxicô. Tôi cũng tin rằng tôi đã coi tất cả các phim ảnh của Ý quốc với Anna Magnani và Aldo Fabrizi khi tôi ở vào khoảng tuổi 10-12. Một cuốn phim nữa tôi yêu thích đó là cuốn 'Rôma, Thành Đô Trống'. Tôi có được văn hóa phim ảnh đặc biệt là nhờ cha mẹ của tôi là những vị rất thường đưa chúng tôi đi xem phim.

"Dầu sao nói chung thì tôi yêu thích các nghệ thật gia bi thương, nhất là các vị cổ điển. Thật là một định nghĩa đẹp được Cervantes đặt vào môi miệng của hiệp sĩ Carrasco để khen câu truyện của Don Quixote: 'Trẻ em có nó trong tay mình, giới trẻ đọc nó, người lớn hiểu nó, người già ca ngợi nó'. Theo tôi thì câu này có thể là một câu định nghĩa hay về những gì là cổ điển".

Tôi hỏi Đức Giáo Hoàng về việc dạy văn chương cho các học sinh trung học của ngài.

Ngài trả lời như sau: "Đây là một việc hơi liều. Tôi bắt học sinh của tôi đọc El Cid. Thế nhưng chúng không thích. Chúng lại muốn đọc Garcia Lorca. Thế là tôi quyết định chúng đọc El Cid ở nhà còn ở trong lớp tôi sẽ dạy chúng các tác giả mà chúng thích nhất. Dĩ nhiên giới trẻ muốn đọc tác phẩm văn chương 'hấp dẫn' hơn, hiện đại như La Casada Infiel hay cổ điển như La Celestina của Fernando de Rojas. Thế nhưng, nhờ đọc những thứ này mà chúng có được hương vị văn chương, thi phú, và chúng tôi tiếp tục với các tác giả khác. Thật là một kinh nghiệm lớn lao đối với tôi. Tôi đã hoàn tất chương trình, thế nhưng một cách ngoại lệ - tức là không theo thứ tự những gì chúng tôi mong đợi từ đầu, mà là theo một thứ tự tự nhiên xẩy ra bằng cách đọc các tác giả ấy. Và cách thức ấy lại thích hợp với tôi, ở chỗ, tôi không thích một thứ thời biểu cứng đơ, mà tôi thích biết được nơi chúng tôi cần phải đến bằng những gì đọc được, bằng một cảm quan gập ghềnh về nơi chúng tôi hướng tới. Thế rồi tôi cũng bắt đầu giúp cho chúng viết
văn. Cuối cùng tôi quyết định gửi cho Ông Borges hai câu truyện được bọn trẻ của tôi viết. Tôi biết người thư ký của ông, vị đã từng là giáo sư đàn dương cầm của tôi. Và ông Borges đã rất thích các câu truyện này. Sau đó ông bắt đầu viết lời giới thiệu cho tuyển tập các bài viết ấy".

Tôi hỏi Đức Giáo Hoàng: "Vậy thì tâu Đức Thánh Cha, tính chất sáng tạo là những gì quan trọng đối với đời sống của một con người phải không?" Ngài cười mà trả lời rằng: "Đối với một tu sĩ Dòng Tên thì nó là hết sức quan trọng! Một tu sĩ Dòng tên cần phải sáng tạo".

(còn tiếp)

Đaminh Maria Cao Tấn Tĩnh, BVL, chuyển dịch theo tạp chí America của Dòng Tên