Lòng Chúa Thương Xót đến với Campuchia

“Tình yêu lớn có thể biến đổi những thứ nhỏ thành những thứ lớn, và chỉ có tình yêu mới có thể đưa giá trị vào các hành động của chúng ta” (Nhật Ký Thánh Faustina, số 303).

TGP SAIGON – Hai ngày 16 và 17-3-2013, ban chấp hành cộng đoàn LCTX của TGP Saigon cùng với một số thành viên của cộng đoàn LCTX của Giáo hạt Tân Sơn Nhì và Giáo hạt Gò Vấp đã thực hiện chuyến bác ái mùa Chay tại đất nước chùa tháp Campuchia (Kampuchea).

Khởi hành từ Nhà thờ Tân Định lúc 5 giờ, đoàn chúng tôi đến đất nước Campuchia lúc 11 giờ. Rất tiếc làm thủ tục qua cửa khẩu mất thời gian quá nhiều, khẩu hiệu “chung tay cải tổ thủ tục hành chính” vẫn chưa được thể hiện đúng mức. Thời gian “xuất-nhập” ở cửa khẩu Việt Nam lâu hơn so với ở cửa khẩu Campuchia!

Sôm-bò-bo Campuchia! Xin chào đất nước Campuchia!

Campuchia có tên chính thức là Vương quốc Campuchia (tiếng Khmer là Preăh Réachéanachâk Kâmpŭchéa), tên cổ là Kambuja – xưa còn gọi là Chân Lạp (1) hoặc Cao Miên, thủ đô là Phnom Penh, ngôn ngữ chính là tiếng Khmer (thuộc nhóm Môn-Khmer trong hệ Nam Á), diện tích 181.035 km2, quốc hiệu của Campuchia là “Dân tộc, Tôn giáo, Quốc vương”, quốc huy là biểu tượng Hoàng gia, quốc kỳ có hình Angkor Wat (2) trên phần nền đỏ và hai bên là phần nền xanh đậm, quốc ca là Nokor Reach (Vương quốc Oai hùng). Dân số Campuchia có khoảng 15 triệu, 95% theo Phật giáo Theravada. Các dân tộc sống tại Campuchia gồm người Việt, người Hoa, người Chàm và 30 dân tộc thiểu số sơn cước. Dân chúng còn nghèo và lạc hậu. Đó là hậu quả của chiến tranh, lòng ghen ghét và sự thù hận, nhất là vì không tin vào Thiên Chúa!

Được biết, Campuchia chỉ có 3 giáo phận: Phnom Penh, Battambang, và kompong Cham. GP Phnom Penh rộng 31.946 km², cai quản GP Phnom Penh hiện nay là ĐGM Oliver Michel Marie Schmitthaeusler (3), người Pháp. Thời Khmer Đỏ nắm quyền (1963-1981), mọi hoạt động tôn giáo đều bị cấm, nhiều người Công giáo bị bách hại, nhất là các linh mục và các chức sắc. Người Việt Nam chiếm đa số tín hữu Công giáo tại Campuchia, trong đó có nhiều người bị bách hại và bị trục xuất, đa số các nhà thờ đều bị phá hủy. Lúc đó, số người Công giáo giảm mạnh, từ 30.000 người xuống chỉ còn chưa đầy 10.000 người. Năm 1990, hiến pháp mới của Campuchia mới cho tôn giáo hoạt động lại. Thủ phạm diệt chủng chính là tên khát máu Pol Pot (4).

Dọc đường, chúng tôi thấy đa số dân còn nghèo, nhà làm theo kiểu nhà sàn, nhưng dù bằng chất liệu gì cũng có “nét” giống nhau, hai mái cho nửa nhà phía trước và hai mái cho nửa nhà phía sau, với những hoa văn theo văn hóa Khmer. Đám cưới dựng rạp mái vòm và các cột được cuộn những dải vải màu sắc rực rỡ. Đám tang cũng làm rạp mái vòm, nhưng có vải màu đen với viền hoa văn màu trắng, có cờ rũ màu đen, đặc biệt thấy có “biển báo” màu đen trên cửa rạp cho biết đám tang của người quá cố. Một nét “lạ” so với người Việt.

Qua hai chiếc phà, chúng tôi đến thủ đô Phnom Penh. Người dân có vẻ hiếu khách, chân chất, giản dị, và hay cười. Họ có cách chào đặc biệt là chắp hai tay trước ngực và cúi xuống, miệng tươi cười. Các em bé bán hàng rong cũng có thể trao đổi bằng tiếng Anh, hồn nhiên và chân thật, đặc biệt là chúng có những đôi mắt to tròn và đen láy, trông rất dễ thương. Những người lớn tuổi có thể giao tiếp bằng tiếng Pháp, và họ thường quấn saron.

Mục đích bác ái mùa Chay lần này là đến với 4 nhà thờ: Hố Gai, Hố Lương, Bãi Cải, và Cù Lao Kết. Nhà thờ Hố Gai có một số trẻ mồ côi do các tu sĩ Dòng Chúa Cứu Thế phụ trách. Đây là những những giáo họ thuộc GP Phnom Penh, mỗi giáo họ trung bình khoảng 100 tới 150 gia đình Công giáo người Việt, sống giữa những gia đình Phật giáo. Tuy là người Việt, nhưng đa số người Việt nhìn có nét rất giống người Campuchia. Đặc biệt nhà thờ Bãi Cải (tức là Nhà thờ Nữ Vương Hòa Bình, thôn Arey Ksath, xã Arey Ksath, huyện Love Em, tỉnh Kandal) là nơi có đặt hai bức tượng Đức Mẹ được vớt lên từ đáy dòng sông Mekong. Một tượng Đức Mẹ Lộ Đức (cao 1,5m) được vớt lên ngày 16-4-2008, một tượng Đức Mẹ bồng Chúa Giêsu (cao 2,3m) được vớt lên ngày 19-11-2012, đúng ngày Hội nghị Asean được tổ chức tại Campuchia. Từ đó, người ta gọi là Đức Mẹ Mekong.

Lịch sử cho biết rằng trong thời Pol Pot, các tượng này bị người ta lấy trộm vì tưởng bằng vàng hoặc đồng, nhưng họ cưa một đường ở tay trái Đức Mẹ và phát hiện chỉ là gang nên họ ném Đức Mẹ xuống sông Mekong. Một người ngoại giáo được báo mộng nên người ta thuê người lặn xuống vớt tượng Đức Mẹ lên. Khi ở Nhà thờ Bãi Cải, tôi có dịp gặp gỡ và trao đổi với ông Sáu Hú (Phan Văn Hú, sinh 1953), người ngoại giáo đã chiêm bao về tượng Đức Mẹ. Ông cho biết trước đó vợ ông bị nhiều chứng bệnh, cũng đã nhiều lần đi chữa trị tại các bệnh viện Việt Nam, ông kêu xin và đã được Đức Mẹ nhận lời.

Tôi nói: “Vậy anh vào đạo đi”. Anh cười để lộ vài chiếc răng vàng ở hàm trên, bên phải: “Tui là con trưởng, còn phải thờ cúng ông bà”. Tôi giải thích cho anh về việc thờ kính Thiên Chúa và nhang đèn cho ông bà tổ tiên. Rồi tôi nhắc lại: “Anh chuẩn bị vào đạo đi”. Anh gật đầu và cười: “Dạ”. Có thể anh “dạ” cho qua chuyện, nhưng tôi vẫn thấy có sự chân thành trong ánh mắt và nụ cười khi anh khẽ gật đầu.

Thiên Chúa mầu nhiệm, Đức Mẹ kỳ diệu. Tất cả đều nằm trong Kế Hoạch Cứu Độ của Thiên Chúa!

Sáng Chúa nhật V Mùa Chay, chúng tôi ghé thăm Tò giám mục Phnom Penh, rất tiếc là ĐGM Oliver Michel Marie Schmitthaeusler đi vắng nên chúng tôi không gặp được. Sau đó chúng tôi tham dự Thánh lễ tại Nhà thờ Chính tòa Phnom Penh, dâng lễ là Lm Bruno Cosme (51 tuổi, người Pháp).

Các nhà thờ ở Campuchia đều giản dị, không cầu kỳ, không rườm rà, không lộng lẫy như các nhà thờ ở Việt Nam. Ngay cả nhà thờ chính tòa Phnom Penh cũng rất giả dị. Tại đây, các hình của 14 chặng đàng Thánh Giá được vẽ theo nét hội họa Campuchia, minh họa phong cách người Campuchia, có lẽ là mùa Chay nên các hình của 14 chặng đàng Thánh Giá đều có dải vải màu tím vắt chéo.

Một phong cách đặc trưng văn hóa của người Campuchia là ngồi và phủ phục. Trong Thánh lễ, cả chủ tế và giáo dân đều ngồi từ đầu tới cuối, ngay cả khi công bố Phúc Âm, truyền phép và dâng Mình Máu Thánh thì chủ tế cũng vẫn ngồi, giáo dân cũng vẫn ngồi và chắp tay. Chủ tế ngồi trên ghế, phía trước là chiếc bàn thờ nhỏ bé (chứ không to lớn như Việt Nam), người giúp lễ quỳ ngồi trên đôi chân, giáo dân ngồi xếp bằng trên chiếu. Mọi người tỏ ra rất nghiêm túc và thành kính khi tham dự Thánh lễ.

Bắt đầu Thánh lễ, chủ tế trang trọng cầm sách thánh giơ cao trước mặt rồi cùng các lễ sinh và người đọc sách thánh tiến lên bàn thờ. Cúi lạy Thiên Chúa xong, chủ tế ra ngồi tại chiếc bàn nhỏ bên cạnh bàn thờ chính, từ lúc đọc Phúc Âm đến cuối lễ mới đến ngồi tại bàn thờ chính.

Có ca đoàn, nhưng họ chỉ là người “khởi động”, những bài hát đều mang tính cộng đồng, mọi người đều thuộc và hát rôm rả. Người đánh đàn khá điêu luyện trong cách đánh và kết hợp âm thanh. Trong số khoảng 800 người tham dự Thánh lễ, thấy có 4 nữ tu Dòng Bác ái Truyền giáo của Mẹ Teresa Calcutta, nét mặt họ thể hiện sự khắc khổ như Đấng sáng lập Dòng.

Phúc Âm Chúa nhật V mùa Chay là trình thuật Ga 8:1-11, nói về người phụ nữ bị bắt quả tang ngoại tình. Chị bị người ta dẫn tới gặp Chúa Giêsu để xem Ngài đối xử thế nào, vì theo luật thì chị này phải bị ném đá đến chết. Nhưng Chúa Giêsu đã vặn lại họ, rốt cuộc chị được tha bổng, và Ngài căn dặn: “Chị cứ về đi, và từ nay đừng phạm tội nữa!” (Ga 8:11). Sự tha thứ đó chính là tình yêu thương, là lòng thương xót của Thiên Chúa đã và đang được trao ban cho bất cứ ai thành tâm sám hối.

Trước khi đọc Phúc Âm, có 10 tân tòng lên đứng hàng ngang trước bàn thờ, mỗi người có một dải vải tím vắt chéo ngang từ vai qua cạnh sườn. Rồi có người đến lấy dải vải tím đó mà trói hai tay của 10 tân tòng này để minh họa hình ảnh người phụ nữ ngoại tình bị trói trước khi bị ném đá. 10 tân tòng bị trói tay ra sau lưng rồi, chủ tế bắt đầu công bố Phúc Âm. Đọc Phúc Âm xong, 10 tân tòng được cởi trói và trở về chỗ ngồi. Một hình ảnh “lạ” nhưng cách thể hiện đầy ý nghĩa và thú vị thật!

Suốt Thánh lễ, chủ tế chỉ ngồi và chắp tay trước ngực, không hề dang tay như các quốc gia khác, đó là phong cách đặc thù của văn hóa Khmer. Lm Bruno dâng lễ sốt sắng, giảng lễ lưu loát, không cần giấy, thực sự giảng chứ không “đọc” bài giảng, và “nhấn nhá” những chỗ cần tạo sự chú ý. Khi dâng Mình Máu Thánh, không có tiếng chuông, cồng hoặc mõ. Mọi người hoàn toàn im lặng mà thờ lạy Chúa Giêsu Thánh Thể. Cảm giác thật nghiêm trang, thánh thiện, lâng lâng… Khi chúc bình an (và khi gặp và chào nhau), người Campuchia chắp tay trước ngực và cúi đầu, một cách chào đầy thân thiện và khiêm nhường.

Chia tay Campuchia khi hoàng hôn buông dần, đất trời chìm dần vào bóng đêm tĩnh lặng, nhưng Lòng Chúa Thương Xót vẫn sáng rực và không ngừng tác động trong từng con người…

Rời Campuchia, một đất nước có số người Công giáo quá ít nhưng họ có lối sống giản dị, giao tiếp thân thiện và hay cười, có lẽ vì vậy mà có hai tượng Đức Mẹ tại Nhà thờ Chính tòa Phnom Penh, tượng Đức Mẹ nào cũng cười. Mà cười là biểu hiện của sự thân thiện, yêu thương và tha thứ. Tôi chợt nghĩ về đất nước mình. Việt Nam có đến 26 giáo phận, với tỷ lệ người Công giáo cao so với Campuchia, nhưng liệu đã có “chiều sâu” chưa?

Trên thế giới cũng vậy, tôi trộm nghĩ: “Có đạo nhiều, giữ đạo ít, sống đạo hiếm”. Thiết tưởng đó là vấn đề chúng ta cần lưu ý và chấn chỉnh. Sống đạo mới là điều Chúa muốn, nếu không thì chỉ là “mồ mả tô vôi” (x. Mt 23:27). Xin mở ngoặc: Một phụ nữ trung niên (trong đoàn với chúng tôi) đứng cầu nguyện trước tượng Đức Mẹ (vớt lên từ sông Mekong) ở bên trái cuối nhà thờ Bãi Cải, khi có người đến chụp hình, chị này tỏ ra khó chịu và cằn nhằn, rồi tránh ra chỗ khác. Bạn nghĩ gì về phụ nữ này? Cách cầu nguyện như vậy có đẹp lòng Chúa? Đó là giữ đạo hay sống đạo?

Ô-kun Campuchia! Cảm ơn Campuchia! Nguyện xin Thiên Chúa chúc lành và xót thương những con người Campuchia chân chất và thành kính!

TRẦM THIÊN THU

(1) Chân Lạp là phiên âm chữ Chenlap. Triều đại cầm quyền của Chân Lạp có nguồn gốc từ nhân vật thần thoại Campu, lấy nàn Naga (con gái thần nước, biến từ rắn thành thiếu nữ). Tên gọi “Campuchia” (cũng gọi là Cam-bốt) xuất hiện vào khoảng thế kỷ 10, gắn liền với tên nhân vật này. Sau năm 707, Chân Lạp tách thành hai quốc gia Lục Chân Lạp và Thủy Chân Lạp. Ngày 9-11-1953, Campuchia tuyên bố độc lập và trở thành một vương quốc, thể chế chính trị là quân chủ lập hiến. Năm 1960, Thái tử Norodom Sihanouk (nô-rô-đôm xi-ha-núc) lên làm Quốc trưởng chứ không làm vua sau khi vua cha mất, gọi là Hoàng thân Norodom Sihanouk. Ông thi hành chính sách trung lập. Cuối tháng 10-2004, Norodom Sihanouk truyền ngôi lại cho Thái tử Norodom Sihamoni.
Năm 1975, Khmer Đỏ do Pol Pot lãnh đạo đã áp dụng chính sách tàn ác và phạm tội diệt chủng. Sau khi cuộc Tổng tuyển cử tự do được Liên Hợp Quốc đứng ra tổ chức vào tháng 5-1993, Campuchia mới ổn định. Campuchia đã tham gia WTO (Tổ chức Thương Mại Quốc tế), tổng GDP 3.677 triệu USD và GDP bình quân đầu người là 280 USD (năm 2003), nhưng hơn 30% dân chúng vẫn lạc hậu và sống dưới mức nghèo khổ. Đảng cầm quyền hiện nay là Đảng Nhân Dân Campuchia (CPP), thủ tướng đương nhiệm là Hun Sen.
Vũ điệu nổi tiếng của Campucgia là Apsara, tên một vũ nữ dân gian có thân hình cân đối và uyển chuyển. Công trình nổi tiếng là ngôi đền Bayon với 200 gương mặt của thần Avalokitesvara (dạng như Quan Âm Bồ Tát). Kiến trúc của Campuchia cũng có ảnh hưởng lớn đến kiến trúc của Thái Lan và người Chăm của Việt Nam. Phật giáo chiếm 90%, ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống thế tục, quy định các tiêu chuẩn đạo đức trong nhân dân.

(2) Angkor: Kinh đô, Wat: Đền; gọi chung khu đền này là Đế Thiên Đế Thích, cách thủ đô Phnôm Pênh 320 km về hướng Bắc, được xây dựng dưới thời vua Suriya-warman II (1113-1150). Mới đầu Angkor Wat để thờ thần Viśnu của Ấn Độ giáo, khi vương triều Khmer theo Phật giáo, Angkor Wat trở thành linh đền thờ Phật. Sau khi kinh đô của đế quốc Khmer bị người Xiêm phá hủy và các nhà vua Khmer bỏ về Phnom Penh trong thế kỷ 15, Angkor Wat rơi vào quên lãng, bị rừng già vây phủ và được khám phá lại vào năm 1860 bởi Herri Mouhot.

(3) ĐGM Oliver Michel Marie Schmitthaeusler sinh ngày 26-6-1970 tại Strasbourg (Pháp), thụ phong linh mục ngày 28-6-1998, được bổ nhiệm làm giám mục phụ tá GP Phnom Penh ngày 24-12-2009, hiệu tòa Catabum Castra, tấn phong giám mục ngày 20-3-2010, giám mục chính tòa GP Phnom Penh ngày 1-10-2010. GP Phnom Penh bao gồm TP Phnom Penh, Kep, Sihanoukville, Kandal, Takéo, Kampot, Kampong Speu và Koh Kong. Thống kê năm 2002 cho biết GP Phnom Penh có 4,4 triệu dân, chỉ có 13.250 người Công giáo, chia thành 4 giáo xứ, và chỉ có 17 linh mục. Hiện nay có thêm nhiều giáo họ.

(4) Pol Pot tên thật là Saloth Sar, sinh ngày 19-5-1925. Năm 1935, Sar đi học trường École Miche, một trường Công giáo tại Phnom Penh. Hắn sống chung nhà với Meak, một cô em họ là vũ nữ ba-lê của hoàng gia. Năm 1926, Meak sinh con trai, tức là hoàng tử vua Monivong, và được nhận danh hiệu chính thức là Khun Preah Moneang Bopha Norleak Meak. Sar ở tại nhà của Meak tới năm 1942. Roeung, em gái của Sar, là ái phi của vua Monivong, thế nên nhờ 2 phụ nữ này, Sar thường có dịp thăm viếng hoàng gia. Năm 1947, hắn được vào học trường Lycée Sisowath, một trường đặc quyền, nhưng học hành không đến nơi đến chốn. Pol Pot là người tán ác, giết người không gớm tay. Tuy nhiên, sau khi Đảng Cộng sản Campuchia tan rã, hắn đã phải trốn vào rừng, cuối cùng hắn bị bắt và chết ngày 15-4-1998.