Mẹ Maria trong mầu nhiệm truyền tin

L.m. Nguyễn Công Lý, OP

Để hiểu về Mẹ Maria trong mầu nhiệm truyền tin, thiết tưởng chúng ta cần nói qua về mầu nhiệm tình yêu của Thiên Chúa.  Đây là chân lý nền tảng: Chúa yêu ta, và đã cứu ta nhờ Đức Giêsu Kitô. Việc cứu độ này trước hết và trên hết, có tính cách siêu nhiên, nghĩa la bao gồm việc tha tội, việc cho ta được trở thành con Chúa, và vì thế được mọi ơn lành về tinh thần cũng như vật chất. Thánh Phaolô trong thư II gởi giáo đoàn Côrintô đã tóm lược về ơn cứu độ như sau:

"Ai ở trong Đức Kitô thì người ấy là tạo vật mới: vì cũ đã qua và mới đã thành tựu. Nhưng mọi sự đều do tự Thiên Chúa, Đấng đã giao hòa ta lại với Ngài, nhờ Đức Kitô, và đã ban cho chúng ta được giúp việc giao hòa đó. Vì chính nhờ Đức Kitô thì Thiên Chúa, Đấng mưu cuộc giao hòa thế gian với chính mình Ngài, đã không còn đếm xỉa đến các lầm lỗi của họ, và trao cho chúng tôi sứ mệnh laon bao ơn giao hòa. Là sứ giả thay mặt Đức Kitô, chúng tôi tin chắc rằng Thiên Chúa dùng chúng tôi để rao giảng. Vậy nhân danh Đức Kitô, chúng tôi xin anh em hãy làm hòa với Thiên Chúa. Đấng không hề biết tội lỗi, thì vì ta, Thiên Chúa đã làm cho Người thành 'sự tội', ngõ hầu trong Ngài ta được trở thành 'sự công chính' của Thiên Chúa" (I Cor. 5:17-21).

Trong chương vừa kể, thánh Phaolô nói đến những yếu tố tích cực và tiêu cực của ơn cứu độ tức là: Cũ đã qua, mới đã thực hiện. Chúa Cha là chủ động thứ nhất của ơn cứu độ. Chúa Con là chủ động thứ hai, các Tông đồ là chủ động thứ ba. Còn chúng ta, chúng ta phải làm hòa với Thiên Chúa, đó là sự sống con cái Chúa.

Chúa Giêsu khai mạc cuộc cứu đời bằng việc Nhập Thể. Rồi Ngài tiếp tục công việc đó trong suốt cuộc đời và kết thúc bằng một cuộc tử nạn trên núi sọ. Khi sống lại, lên trời, thì Chúa lại chính là Đấng ban Thánh Thần một cách hiển hiện trong ngày lễ Hiện Xuống. Như thế là Chúa Giêsu đã hoàn tất công việc cứu thế khách quan. Và đó là công việc lịch sử của Chúa Giêsu làm ngày xưa.

Từ tòa thiên quốc, và nhờ phép Thánh Thể, Chúa Giêsu tiếp tục công việc cứu thế chủ quan, nghĩa là Ngài áp dụng công việc cứu thế Ngài đã thực hiện xưa, vào từng tín hữu, cho tới ngày tái lâm. Đó là công việc Chúa Giêsu làm hiện nay và mãi mãi.

Chiếu theo chương trình của Chúa, Đức Mẹ đã cộng tác một cách đầy đủ và trọn vẹn trong việc cứu độ này, như một Evà mới của Chúa Giêsu, là Adam mới. Chính Đức Mẹ ban cho ta Đấng Cứu Thế sau khi đã ưng thuận chịu thai Ngài một cách ý thức, tự do và đầy công phúc trong ngày truyền tin. Rồi Đức Mẹ đã cộng tác với Chúa Con trong suốt cuộc sống, từ Belem cho tới Calvario. Đức Mẹ cũng hiện diện trong ngày Hiện Xuống. Và sau khi lên trời cả hồn lẫn xác, thì với tư cách là mẹ và là hoàng hậu, Đức Mẹ cộng tác với Chúa Giêsu trong việc áp dụng ơn cứu độ cho mọi người. Đấy là công việc thực hiện xưa, nay và mãi mãi.

Để hiểu hơn nữa về việc Đức Mẹ cộng tác với Chúa Giêsu trong việc cứ thế, đặc biệt là trong mầu nhiệm Nhập thể, chúng ta nên tìm hiểu thêm Công Đồng Vaticanô II nói gì về vấn đề này. Trước hết, ta nên biết rằng một trong những điểm nổi bật của Công Đồng là việc nhấn mạnh đến giá trị cứu độ của mầu nhiệm nhập thể. Vì theo đạo lý Công Đồng thì trong lúc nhập thể, khi thực hiện việc " này con đến để làm theo thánh ý Cha", thì Chúa Giêsu bắt đầu công cuộc cứu thế. Các mầu nhiệm khác chỉ là những tiến triển của mầu nhiệm tiên khởi này. Đối với Đức Mẹ cũng vậy. Khi thứ tiếng "xin vâng" trong phút thiên thần truyền tin, thì Đức Mẹ bắt đầu làm mẹ Đấng Cứu Thế. Chính trong lúc đó, Chúa Thánh Thần hoạt động để thực hiện việc cấu tạo nên thân xác Chúa Cứu Thế trong lòng Đức Mẹ, và nhờ đó Chúa Giêsu mới bắt đầu thực hiện được việc cứu thế. Và vì Đức Mẹ là Mẹ, cho nên cũng trong lúc ấy Đức Mẹ đã "xin vâng" để cộng tác với Con trong mọi sự. Vì thế tất cả các mầu nhiệm khác về Đức Mẹ, kể cả việc Đức Mẹ hiện diện ở núi Sọ, chỉ là những phát triển và áp dụng của mầu nhiệm "xin vâng" trong ngày truyền tin.

Từ trước tới nay, người ta thường kể tới sự hiện diện của Đức Mẹ tại chân đồi Calvario, để minh chứng sự đồng công cộng tác của Đức mẹ trong việc cứu thế. Nhưng theo Công Đồng Vaticanoo II thì sự hiện diện của Đức Mẹ ở núi Sọ chỉ là hậu quả của lời "xin vâng" trong ngày truyền tin. Vì thế Chúa Giêsu không cần hỏi sự đồn gý của Đức Mẹ để tuyên bố Ngài là mẹ loài người, khi trao phó Gioan cho Đức Mẹ. Vì sự đồng ý đó đã được biểu lộ ngay trong ngày truyền tin.

Như thế chúng ta có thể quả quyết rằng, chiếu theo Thánh kinh và Lưu truyền, Công Đồng Vaticanô II đã nêu lên một điểm quan trọng trong mầu nhiệm truyền tin, khi quả quyết rằng từ lúc đó Đức Mẹ bắt đầu hoạt động trong việc cộng tác cứu đời (L.G.). Phải, Đức Mẹ bắt đầu cộng tác trong việc cứu thế ngay từ lúc truyền tin vì hai lý do: 1. Đức Mẹ đã  ý thức và tự do nhận làm Mẹ Chúa Cứu Thế, Đấng sẽ là sự sống của nhân loại. 2. Trong đức tin và vâng phục, Đức Mẹ đã cộng tác với Con của Ngài, và các việc Con Ngài sẽ làm. Và Đức Mẹ cộng tác như một "nữ tới" đối với chủ, khi thưa: Này tôi là tôi tớ Chúa, tôi xin vâng như lời thiên thần truyền.

Để rõ hơn về địa vị của Đức Mẹ trong công cuộc cộng tác cứu thế, chúng ta cũng  nên hiểu lý do của mầu nhiệm truyền tin. Theo đạo Công Đồng Vaticanô II thì vai chủ động trong mầu nhiệm truyền tin là Chúa Cha, Đấng là Cha hay thương xót. Chiếu theo chương trình tự do đã có từ đời đời, Ngài có sáng kiến và quyết định ban cho nhân loại một Đấng Cứu Thế, và ban cho Đấng Cứu Thế một người Mẹ, một người mẹ được chọn giữa con cái loài người, để nhờ đó Đấng Cứu Thế sẽ trở thành cùng dòng máu với gia đình nhân loại, là kẻ sẽ được cứu độ. Việc làm Mẹ Chúa Cứu Thế không phải chỉ là một tác động thể lý, nhưng còn là một hiệu quả của một sự ưng thuận đầy ý thức và tự do của Đức Mẹ, Đấng đã được Chúa tièn định trong công việc trọng đại này. Công Đồng nói, "Chúa Cha Đấng hay thương xót, đã muốn sự đồng ý của Đức Mẹ, trước khi có sự Nhập thể của Ngôi Lời." (n.56). Và đấy là lý do tại sao có chương Phúc âm thực ý vị của Thánh Luca (1:26-38) tả về câu truyện truyền tin, về cuộc đối thoại giữa Thiên Thần và Đức Mẹ, và sau cùng là sự đồng ý của Mẹ Maria.

Như thé là sự chấp nhận đầy ý thức và tự do của Đức Mẹ đối với mầu nhiệm Nhập Thể là một điều đã có trong chương trình cứu độ của Thiên Chúa. Vì cũng như do một Phụ Nữ mà mọi người phải chết, thì cũng nhờ một Phụ Nữ mà nhân loại được sống (n.56). Với những lời lẽ đó Công Đồng muốn nhắc lại nguyên tắc "tương phản" mà thánh Ireneo đã đề nghị. Nghĩa là chương trình cứu độ tương phản lại chương trình phá hoại. Và nhứ thế Đức Maria là Tân Evà, Ngài sửa lại những gì Evà làm đổ vỡ.

Những yêu sách của truyền tin

Giây phút "truyền tin" bắt đầu một kỷ nguyên mới. Giây phúc "truyền tin" thật là quan trong đối với Thánh mẫu học. Từ giây phúc thưa hai tiếng "xin vâng", Đức Mẹ Maria trở thành một tạo vật đặc biệt, trở nên Mẹ Thiên Chúa, Mẹ Đấng Cứu thế, Mẹ loài người, Mẹ Giáo Hội, và mẹ từng tín hữu. Vì thế những yêu sách của  "phúc truyền tin" cũng thực lớn lao vè phía Chúa và về phía Đức Mẹ. Ta xem Công Đồng Vaticanô II nói gì về những yêu sách ấy.

Về phía Chúa:

1- Trước hết, Công Đồng quả quyết: Đức Mẹ được Chúa làm cho nên phong phúc về mọi ơn, xứng hợp với thiên chức "Mẹ Chúa". Như thế là một cách gián tiếp Công Đồng nhắc lại nguyên tắc thường  gọi trong giáo lý là "xứng tiện: convenientiae". Nghĩa là theo các nhà Thần học thì những gì nên làm, và có thể làm thì Chúa đã làm: decuit, potuit ergo fecit. Nguyên tắc này thường được áp dụng trong Thánh mẫu học.

Không phải theo cảm tình hay sở thích cá nhân, mà chính là dựa vào hoàn cảnh cụ thể của phút "truyền tin" mà Công Đồng đã áp dụng nguyên tắc này. Trong giờ phút "truyền tin", Đức Mẹ trở nên Mẹ  Chúa Cứu Thế. Đó là điều Thánh kinh, Lưu truyền và Giáo hội vẫn dạy. Dựa vào sự việc đó, và nhờ ơn Chúa Thánh Thần soi sáng, Giáo hội đã muốn áp dụng nguyên tắc "xứng tiện" này nơi chính Thiên Chúa đối với Đức Mẹ.

2- Cũng theo nguyên tắc đó Công Đồng quyết thêm: Vì muốn cho Đức Maria trở nên Mẹ Chúa Cứu Thế, Mẹ Thiên Chúa, nên Chúa phải làm cho Đức Mẹ trở thành rất thánh, không vướng tì ố tội lỗi. Nói như thế là Công Đồng dựa vào thế giá các Giáo phụ, để chỉ sự thánh thiện tích cực của Đức Mẹ - Về phương diện tiêu cực: Đức Mẹ không vướng một chút tì ố tội lỗi - Về phương diện tích cực: Đức Mẹ là đấng rất thánh, được Chúa Thánh thần tác tạo như một thụ sinh mới. Đấy là những điểm các thánh Giáo phụ thường nói về Đức Mẹ, và Công Đồng nhận những quan niệm đó như của chính Công Đồng.

3- Công Đồng còn nói thêm rằng: Ngay từ phút đầu vừa thụ thai, Đức Mẹ được trang điểm bằng mọi huy hoàng của sự thánh thiện đặc biệt, và vì thế Ngài đã trở thành xứng đáng để chịu thai Ngôi Lời, mà không bị một mảy may tội lỗi hay lòng ích kỷ chi phối. Công Đồng không dùng kiểu nói của Đức Giáo Hoàng Pio IX khi tuyên bố tín điều Đưc Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội, vì Công Đồng có ý trưng lại quan niệm của các thánh Giáo phụ về sự thánh thiện và sự không vương vấn tội lỗi nơi Đức Mẹ. Tuy thế, trong triệt 5 của sô 59 Hiến Chế Lumen Gentium, Công Đồng có nhắc đến câu định tín vừa kể trên:

4- Để minh chứng việc Đức Mẹ thánh thiện, Công Đồng nói: theo lệnh của Chúa, Thiên thần đã chào Mẹ là "Đấng đầy ơn phúc" (Lc. 1:28). Ở đây Công Đồng cũng không muốn đưa ra một cách cắt nghĩa nào về câu "Đấng đầy ơn phúc", nhưng vẫn còn để cho các nhà chú giải tự do tìm hiểu theo ngôn ngữ học. Nhưng Công Đồng muốn nói Chúa phải làm cho Đức Mẹ đầy ơn phúc, đầy sự thánh thiện và không hề vương vấn bất cứ một thứ tội lỗi nào, để xứng đáng làm Mẹ Ngôi Hai giáng trần. Và nói nhứ thế là dựa vào Thánh kinh, vào Lưu truyền và vào đạo lý của Giáo hội từ xưa tới nay.

Về phía Đức Mẹ:

Về phía Đức Mẹ, phút "truyền tin" cũng đem lại những yêu sách đặc biệt.

1- Công Đồng tóm tắc bằng một câu vắn vỏi, nhưng rất quan trọng khi nói: Công tác của Đức Mẹ là công tác của một "tới nữ" của Thiên Chúa. Đức Mẹ đã tận hiến cho Ngôi Lời là Con của Đức Mẹ, ngay khi Ngôi Lời nhận láy bản tính nhân loại trong lòng Đức Mẹ, để nhờ các mầu nhiệm của thân xác đó, Chúa cứu vãn con người tội lỗi (L.G. 55). Công Đồng muốn nêu cao giá trị cứu độ của Đức Mẹ trong giờ phút truyền tin, và đặc biệt Đức Mẹ đã cộng tác một cách tích cực vào sứ vụ công khai của Chúa Cứu Thế. Và quả quyết như thế vì đã có lời Thánh kinh kể lại: Đức Mẹ trả lời cho Thiên sứ: "Này tôi là nữ tớ Chúa, xin thi hành nơi tôi như lời Ngài đã nói" (Lc 1:38).

2- Việc tình nguyện tận hiến phục vụ mầu nhiệm cứu độ như thế, không phải là một việc riêng rẽ, nhưng đi liền với thiên chức "Mẹ Chúa Cứu Thế" với việc Đức Mẹ được đầy ơn phúc, và việc Đức Mẹ được Chúa ban cho mọi ơn một cách nhưng không. Nghĩa là Đức Mẹ đã tích cực cộng tác với Chúa Con để cứu nhân loại trong lòng tin và vâng phục Chúa Con, và cùng với Chúa Con, nhờ ơn Thiên Chúa toàn năng. Đây là nguyên văn Công Đồng: Nhứ thế Đức Mẹ Maria, một nữ tử của Adam, khi ưng thuận lời Chúa truyền, đã trở thành Mẹ Chúa Giêsu, và với tất cả tâm hồn, chứ không vì một mảy may ẩn ý tội lỗi. Đức Mẹ đã nhận lấy thánh ý cứu độ của Thiên Chúa. Và như một nữ tớ của Chúa, Đức Mẹ tận hiến hoàn toàn cho Chúa Con và công việc của Ngài để phục vụ mầu nhiệm cứu độ, dưới quyền điều kiển của Chúa con và cùng với Chúa Con, nhờ ơn Thiên Chúa toàn nằng (L.G. 56). Trên đây là những quả quyết quan trọng nhất của Công Đồng Vaticanô II về Đức Mẹ.

3- Khi quả quyết về mối tương quan giữ Đức Mẹ và công việc cứu độ trong giờ phúc "truyền tin". Công Đồng không những chú ý đến điều các nhà chú giải Thánh kinh đã tìm thấy nơi Phúc âm thánh Luca, mà nhất là chú ý đén điều các thánh Giáo phụ đã dạy. Các ngài đã phân tách hai điểm tích cực và tiêu cực trong việc này. Tiêu cực: theo các thánh Giáo phụ thì Đức Mẹ không phải chỉ là một dụng cụ thụ động ở nơi tay Chúa. Tích cực: nhưng với đầy lòng tin và vâng phục, Đức Mẹ đã công tác thực sự trong công việc cứu độ nhân loại. Hai điểm tiêu cực và tích cực này đã được các thánh Giáo phụ đề cập và quảng diễn ngay từ thời thánh Irênêô (202). Việc quảng diễn đã được tóm lại trong 4 điểm này:

a/ Khi vâng lời như thế, Đức Mẹ trở nên căn nguyên cứu độ cho chính Ngài, và cho tất cả nhân loại (Adv. Haer. III, 22,4).

b/ Vì thế việc bà Evà đã thắt buộc lại vì không vâng phục thì Đức Mẹ đã thóa cởi ra vì vâng phục. Việc bà Evà thắt buộc lại vì thiếu lòng tin, thì Đức Mẹ đã cởi ra vì lòng tin. Evà bất tuân lệnh Chúa cấm ăn trái biết lành biết dữ vì theo lời dối trá của ma quỉ, còn Đức Mẹ Maria thì trái lại, Ngài đã vâng lời thiên thần báo tin về chương trình cứu độ của Chúa, và Đức mẹ vâng theo thánh ý Chúa một cách ngoan ngoãn như một nữ tới hay vâng phục.

c/ Cũng như bà Evà, Đức Mẹ Maria được gọi là Mẹ những kẻ sống. Dĩ nhiên chúng ta không bàn đến một chức vụ là mẹ thể lý như bà Evà, mà đề cập đến một chức vụ làm mẹ thiêng liêng của những kẻ được sống và sống đời đời, nhờ Chúa Giêsu con Đức Mẹ.

d/ Chết là do Evà thí sống là do Đức Mẹ Maria. Evà đem lại cho nhân loại cái chết, một cái chét thiêng liêng, tức là tội lỗi, làm cho mất ơn nghĩa với Chúa. Cái chết này lưu truyền cho con cháu. Ngoài cái chết thiêng liêng lại có cả cái chết thể lý. Chết thể lý là hình phạt của tôi Adam và Evà. Đức Mẹ Maria làm cho người ta được hai cái sống: Một cái sống thiêng liêng, nghĩa là được lại ơn nghĩa với Chúa, nhờ sự hy sinh đền tội của Chúa Giêsu, Con của Đức Mẹ, Ngài là nguồn mọi sự thánh thiện Đức Mẹ cũng đem lại cho nhân loại một cái sống thể lý, nghĩa là nhờ Chúa Giêsu, Con thực của Đức Mẹ, Đấng đã chịu chết và sống lại, thì xác loài người, sau khi chết và tan rã, sẽ được sống lại, và sống đời đời.

Kết luận:

Mầu nhiệm cứu độ trong giây phúc "truyền tin" có thể tóm lược bằng những lời đầy ý nghĩa của Đức Giáo Hoàng VI đọc trong ngày 25 tháng 3 năm 1973:

"Trong mầu nhiệm 'truyền tin' chúng ta chào mừng việc Đức Kitô giáng trần. Đây là trung tâm điểm của mầu nhiệm Nhập Thể. Là một biến cố đặc biệt, mới lạ và đẹp đẽ nhất của nhân loại. Khi Ngôi Hai nhập thể làm người, Ngài đã mặc khải cho ta mầu nhiệm Ba Ngôi Thiên Chúa, và đổ xuống trên nhân loại một đời sống mới, đời sống siêu nhiên, và làm cho nhân loại được thông công sự sống của chính Thiên Chúa. trong giờ phút truyền tin, Đức Kitô cũng để lại những điều kiện căn bản về việc cứu đô, về nước Chúa, một nước băt dầu với Đức Kitô trong thời gian, à sẽ kéo dài qua mọi thời gian, để kết thúc trong đời đời vô tận.

"Hạnh phúc đó, tương lai đó, và ơn gọi đó đã mở ra cho chúng ta trong giờ phút truyền tin. Và Mẹ Maria, một đấng rất khiêm nhường trong sạch, với một lòng vâng phục đầy yêu mến, và nhờ ơn Chúa Thánh Thần, đã nhận trở thành Mẹ Đồng trinh của Đấng vừa là Chúa vừa là người, tức là Chúa Giêsu Kitô. Đấy là trung tâm điểm của các mầu nhiệm, của chân lý, và của thực tại..."