QUI NHƠN - Trước đây, Linh địa Trà Kiệu là Trung Tâm Thánh Mẫu của giáo Phận Qui Nhơn. Vì thế khi bế mạc Năm Thánh Mẫu 1958, Giáo phận Qui Nhơn đã quyết định tổ chức Đại Hội Thánh Mẫu toàn giáo phận tại Trà Kiệu trong 3 ngày, kể từ ngày 31-1 đến ngày 2-2-1959. Đây cũng là kỳ Đại Hội lần thứ nhất, khai mạc cho những kỳ Đại Hội tiếp theo, mà Giáo phận đã qui định là 3 năm một lần..Ngày ấy có hàng vạn giáo dân từ khắp giáo phận ( Phú Yên, Bình Định, Quảng Ngải,và Quang Nam Đà Nẵng ) về dự Đại Hội.

Người ta ai cũng nhắc nhớ câu thơ truyền tụng ngày Đại Hội Thánh Mẫu Trà Kiệu cho khỏi quên:

“ Nhớ mồng 2, nhớ tháng 2
Hội Đền Trà Kiệu ai ai cũng về"

Nhưng đến năm 1962, năm dự trù tổ chức Đại Hội TMTK lần thứ hai thì Giáo phận không thể tổ chức được, vì ĐGM Giáo phận phải chuẩn bị đi dự Công Đồng Vaticanô II ( thánh 10 năm 1962), đồng thời chuẩn bị phân chia Giáo phận. Đến ngày 18-1-1963, ĐGH Gioan 23 đã chính thức ký sắc lệnh thiêt lập Giáo Phận Đà Nẵng, với phần đất Quảng Nam, Đà Nẵng được tách ra từ Giáo phận mẹ Qui Nhơn.

Kể từ đó, Linh địaTrà Kiệu không còn là Trung Tâm Thánh Mẫu của Giáo phận Qui nhơn nữa, mà ĐGM tiên khởi Giáo phận Đà Nẵng. Phêrô Maria Phạm ngọc Chi lại chọn làm Trung Tâm Thánh Mẫu của Giáo phận Đà Nẵng.

Nhưng huyền nhiệm thay, theo như Linh mục Gioan Võ Đình Đệ, Quan lý TGM Qui Nhơn, cũng chính là “Công trình sư” của Trung Tâm Thánh Mẫu Gành Ráng hiện nay đã viết như sau:

“Ngày 11 tháng 02 năm 1963, ngày lễ Đức Mẹ Lộ Đưc, sau ngày Trà Kiệu không còn thuộc Giáo phận Qui nhơn nữa thì Cha Giuse Maria Phạm Châu Diên đã khởi công xây dựng hang đá Đức Mẹ Gành Ráng mà hiện nây trở thành Trung Tâm Thánh Mẫu của Giáo phận Qui nhơn. Cha Diên đã ghi lại công việc xây dựng nầy trong hồi ký của Cha:

“Khi còn ngồi trên ghế chủng viện, đọc truyện thánh Grignion de Montfort, thấy Ngài thiết lập trung tâm kính Đức Mẹ trên một trái đồi, xung quanh trồng 150 cây thông làm chuỗi Môi khôi sống. Giáo hữu tham gia hăng hái, mỗi lát cuốc là một kinh kính mừng. Tôi liền ước ao, có ngày nào, làm cho Đức Mẹ một cái gì giống như vậy. Ngặt một nỗi khu vực Bùi Chu quá bằng phẳng, không có lấy một mô đất cao. Cái tư tưởng kỳ dị ấy cứ theo đuổi tôi. Năm 1952, nghỉ mát tại Hạ Long, tôi ước ao di một hòn đảo về Bùi Chu làm núi Đức Mẹ.

Ai dè Chúa quan phòng lại đưa tôi đến hoạt động ở miền Trung đầy sơn thanh thủy tú (1957-1964). Năm 1958 là năm Thánh Mẫu thế giới, kỷ niệm bách chu niên Đức Mẹ hiển hiện nơi Lộ Đức. Lúc đó tôi đang ở Quy Nhơn, ước vọng năm xưa sôi sục và đòi được thi hành.

Tôi lưu ý tới núi Xuân Vân, gọi là Ghềnh Ráng. Quả thế, chân núi là cái gành đá so le có hang động rất đẹp. Về mùa Xuân, một đôi khi, mây thấp đậu lại ngọn núi, trông thật thơ mộng. Vì thế, tiền nhân gọi nó là Xuân Vân. Vụng Quy Nhơn hình vành móng ngựa, sau lưng là núi Bà Hoả, cực Bắc là hòn Yến, cực Nam là Xuân Vân. Như thế, biết vị trí nầy đẹp chừng nào ! Giá cất một đền thờ, thực là lý tưởng. Nhưng nhà thờ Công giáo, dù to dù nhỏ, cũng phải gắn liền với một cộng đoàn giáo hữu để có người hôm sớm phụng thờ.

Việc đầu tiên phải làm là lập một giáo họ tại đây. Thôn Xuân Vân, lèo tèo ba bốn chục nóc nhà tranh rải rác dưới chân núi, ăn ra tới lợi biển. Cư dân phần nhiều là người nghèo nàn chất phác, lên rừng kiếm củi, xuống biển mò cua, ra thành làm việc. Cả thôn chỉ có một gia đình công giáo gồm một mẹ một con.

Sau khi nghiên cứu tình hình, tôi bàn với ông xã trưởng Phước Tấn, lập trường sơ học miễn phí. Cô giáo Lê Vân có tư cách, có học thức đã gây được uy tín cho nhà trường. Trẻ em thất học kéo đến rất đông. Về văn hoá như vậy là tạm ổn.

Về mặt xã hội, dân chúng quá nghèo. Tôi vận động hội Bác Ái Vinh Sơn đến hoạt động. Nhân dịp tết năm ấy, ba người đàn ông đứng tuổi đến thăm tôi và xin theo Đạo cùng với cả gia đình. May thay, một thanh niên Công giáo, anh Nguyễn Ngọc Long, mới về thuê nhà ở trong thôn. Tôi liền mượn nhà anh làm phòng họp và giao cho anh dạy giáo lý cho chừng ba chục người lớn. Trẻ nhỏ, cô giáo Lê Vân phụ trách.

Sáng Chúa nhật, mồng hai tết 1958, có cuộc rước tượng Đức Mẹ từ đầu thôn về nhà anh Long, được dùng làm nhà nguyện lâm thời và cử hành thánh lễ. Từ đó, tôi ra làm lễ các ngày Chúa nhật.

Đêm mồng hai, rạng ngày mồng ba tết, một bà già mơ thấy bà tiên nữ mặc áo trắng thắt lưng xanh bảo sớm mai sẽ cho gia đình một mẻ lưới. Bà liền đánh thức con trai mà bảo. Quả nhiên, sáng hôm sau, nhiều người mang lưới ra kéo ruốc, thứ tép trắng, ven bờ biển trước nhà, nhưng không ai được gì, trừ có vợ chồng anh Nhảy, con bà, được hai mẻ ruốc, đong được 32 rổ đầy. Từ khi gia đình nầy tòng giáo, người chồng luôn đau yếu. Làm rừng không được, có người gièm pha, đã toan đâm nản. Nay được ơn nầy thì cả nhà vui vẻ vững tin. Sau này, anh Nhảy được rửa tội, đặt tên thánh là Phêrô và làm biện họ giáo.

Thấy nhà nguyện lâm thời chật chội, họ họp nhau đến xin tôi cất nhà thờ. Lên rừng Vân Canh, họ chặt cây, cắt tranh chở về một đống. Trên một khu đất cao ráo đẹp đẽ, quay ra biển, họ hí hoáy cất một ngôi nhà 4m X 10m. Sau đó, chúng tôi rửa tội lớp đầu tiên được 30 người.

Như trên đã nói, mục đích chính của tôi là xây cất một ngôi đền cho Đức Mẹ trên núi Xuân Vân. Chúng tôi khởi công ngày lễ Lộ Đức 11-02-1963, trên triền núi hướng về thành phố ở phía Bắc, nhìn ra biển cả về phía Đông. Động thờ được xây dựa vào khóm đá, cao chừng 05 mét trên mặt bãi, có đường vòng đi lên. Trong động bày tượng Đức Mẹ bồng Chúa Hài Nhi vô cùng từ ái. Trước hang đá có bàn thờ khả dĩ làm lễ ngoài trời. Thực hiện công tác nầy là một số người thiện chí và làm việc không công.”

Sau khi hang đá được hoàn thành, Cha tiếp tục làm nhà thờ bên cạnh hang đá:

“Đồ án nhà thờ do Ty Kiến thiết Bình Định vẽ, dài 16m, rộng 6m với tiền đường 8m x 4m, mặt tiền cao 22m. Vị trí nhà thờ nằm trên triền núi dốc, chúng tôi phải xây một bức tường đá dày 01 mét, cao 07 mét, với hai cánh ôm vào sườn núi, rồi đổ cát cho đầy để làm nền nhà. Bên ngoài tường đá, chúng tôi xây một tường gạch để làm một cái hầm có thể dùng làm phòng cho cha ở. Các vật liệu phải gánh qua cầu bắc qua con lạch chảy trước nhà thờ. Công tác khai thiên phá thạch khổ sở lắm, gần một năm mới xong.

Nhà thờ, tường xây gạch đặc, kèo xà gỗ quý, ngói đỏ cỡ to. Cửa sổ làm lối mở hé, phòng khi gió bão. Mặt tiền đổ sân bêtông, bên trên có auvent lượn chữ M. Thánh giá vươn cao 22 mét khỏi mặt đất. Một cầu thang men tường dẫn lên cửa phòng áo, lên tiền đình và lên hang đá một lượt.

Bức tường cung thánh là một bích hoạ trình bày cảnh thiên đàng giao hoà với cảnh núi Xuân Vân, chính giữa là toà tượng Thánh Tâm Chúa Giêsu ngự trị. Hai toà cạnh, bên hữu là toà Đức Mẹ vô nhiễm, bảo trợ nhà thờ. Bên tả là toà Thánh cả Giuse, do gia đình anh chị Mười dâng cúng để tạ ơn sinh được con trai như lòng mong ước.

Lễ Mông Triệu, 15-08-1964, tổ chức khánh thành với một cuộc rước kiệu long trọng quanh núi, do Đức Cha Hoàng Văn Đoàn chủ toạ và đông đảo đồng bào tham dự”.

Công trình nhà thờ núi và hang đá Đức Mẹ đã hoàn thành. Ngày 22-08-1964, Cha Diên lên máy bay về Sài Gòn để uống thuốc vì suy nhược như ngài tâm sự: “ Vì từ lâu, tôi lại mắc chứng suy nhược toàn diện. Đó chính là lý do tôi dời bỏ Quy Nhơn. Đức Cha và các bạn hữu đưa chân tôi ra phi cảng. Giáo hữu Ghềnh Ráng đã đợi sẵn, chạy tới xúm xít xung quanh và chào tiễn tôi trong nước mắt. Lòng tôi cũng cảm thấy bùi ngùi. Tôi đến với Quy Nhơn lòng đầy nhiệt huyết, và đã thực hiện được một vài ước vọng của tôi. Nay từ giã Quy Nhơn, tôi giữ mãi một kỷ niệm đối với người với cảnh, mang bầu nhiệt huyết đi theo mình để làm những phận vụ Chúa quan phòng sẽ trao”.

Sau khi Cha Diên về Sài Gòn dưỡng bệnh và ở lại Sài Gòn làm việc, nhà thờ núi và hang đá Đức Mẹ là nơi cử hành phụng vụ ngày Chúa nhật và các buổi đọc kinh chung hằng ngày của giáo hữu Ghềnh Ráng và các giáo hữu di cư từ các giáo xứ trong vùng chiến tranh về tạm cư taị đây.

Số giáo hữu trong vùng chiến tranh về tạm cư tại Ghềnh Ráng ngày càng đông, nhà thờ núi không đủ chổ sinh hoạt. Năm 1965, trên khuôn viên nhà thờ giáo xứ Ghềnh Ráng hôm nay, Cha Giuse Nguyễn Sồ dựng một nhà tiền chế khá rộng (41m x 8m = 328m2), vách xây táp lô, lợp tôn, vừa làm nhà thờ vừa làm phòng sinh hoạt cho Cha Sở. Từ thời điểm nầy, việc kinh lễ hằng ngày của cộng đoàn dân Chúa được cử hành tại nhà thờ mới. Nhà thờ núi chỉ có thánh lễ ngày Chúa nhật. Nhịp sinh hoạt như thế được kéo dài một thời gian, sau đó, tại nhà thờ núi chỉ có thánh lễ hằng năm vào dịp lễ bổn mạng, lễ Đức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội. Hằng ngày, vẫn có giáo hữu đến kính viếng Đức Mẹ tại hang đá.

Sau ngày 30/04/1975, Nhà thờ núi được trưng dụng, có thời gian làm khu giải trí với tên gọi nhà hàng Phương Mai. Nhà hàng nầy hoạt động được một thời gian, sau đó bỏ hoang phế. Trong khi nhà thờ bị trưng dụng và hoang phế, Đức Mẹ tại hang đá vẫn luôn được giáo dân trong vùng thường xuyên kính viếng và được Đức Mẹ ban nhiều ơn phước.

Ngày 04-03-2004, bằng công văn số 423/ UB-XD của Chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Bình Định, giao lại cho Tòa Giám Mục Quy Nhơn khu vực nhà thờ và hang đá nầy với tổng diện tích 1.602 m².

Ngày 04/ 05/ 2004, Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Bình Định đã cấp cho Toà Giám Mục giấy chứng nhận quyền sử dụng đất số T668927, với 1.602 m².

- Ngày 11/ 08/ 2004, bằng công văn số 2044/ UB – NC, Ủy Ban Nhân Dân tỉnh cho phép Toà Giám Mục xây dựng mới nhà thờ và hang đá.
- Ngày 15 / 06 / 2005, Sở Xây Dựng Bình Định đã cấp cho Toà Giám Mục giấy phép xây dựng số 45 / GPXD.
- Ngày 25 / 07/ 2005, Toà Giám Mục đã khởi công xây dựng.

Sau 40 năm với mưa nắng, gió biển và thời gian hoang phế, nhà thờ đã ọp ẹp, mất an toàn, trong và ngoài nhà thờ đã rêu phong, do vậy, nhà thờ đã được san bằng để xây dựng nhà thờ mới. Hang đá Đức Mẹ được giữ nguyên, chỉ trang trí thêm ánh sáng và gia cố chân đế. Toàn thể thiết kế công trình được kết hợp hoà phối với cảnh trí thiên nhiên.

Vị trí khu đất đồi núi với độ dốc 33%, tường cao bao quanh, cổng vào ngay trên đỉnh dốc Mộng Cầm, đối diện với mộ thi sĩ Hàn Mặc Tử. Từ cổng vào có lối đi cấp bậc thang và lối đi không có cấp dẫn vào nhà thờ và đến hang đá. Công trình mới được chia làm ba phần:

1. Phần sân từ cổng vào, có hàng cau, có những dây trầu, có những cụm đá ong như để gợi nên chút không gian Việt. Trong không gian Việt nầy có phù điêu Chúa Giêsu Thánh Thể, biểu hiệu trung tâm Thánh Thể của Giáo phận; có tượng Á Thánh Anrê Phú Yên, Thánh Anrê Kim Thông, Thánh Giám mục Têphanô Thể, những chứng nhân Tin Mừng tiêu biểu của Hội Thánh Việt Nam cách chung, và cách riêng của Giáo phận Quy Nhơn.

2. Phần giữa là nhà thờ, nhà thờ mới được định vị ở vị trí mới, mặt tiền tháp nhà thờ mới hướng về phương Bắc, liền sát với vách cung thánh nhà thờ cũ. Nhà thờ mới được thiết kế theo ý tưởng ‘con tàu Nôê’, hình bầu dục, trên phần tháp phía Nam dưới chân Thánh giá, có hình chim bồ câu ngậm cành lá. Phần dưới nhà thờ là các phòng ở. Tượng Thánh Giuse ngự trị trên một tảng đá ngay đầu lối đi phía Đông nhà thờ. Chặng đàng Thánh giá đặt ngoài trời, được khởi đi từ đầu phần sân phía Tây nhà thờ, có dòng suối nhỏ phát xuất từ chặng thứ nhất gợi nhớ dòng suối ơn cứu chuộc của Chúa tuôn chảy. Dòng suối chảy đến chặng thứ tám, rơi xuống thác, chảy vào chân đồi hang đá Đức Mẹ, từ chân đồi nầy “ tình mẹ như nước trong nguồn chảy ra”, nước chảy xuống hồ trước hang đá và được tiếp tục bơm lên thành chu kỳ khép kín. Bốn chặng cuối cùng của chặng đàng Thánh giá ở trước mặt tháp nhà thờ, phù điêu Chúa Giêsu phục sinh bằng đá cẩm thạch màu cũng được định vị ở đó.

3. Hang đá Đức Mẹ và sân trước hang đá. Song song phía Tây tháp nhà thờ là hang đá. Đức Mẹ Hằng Cứu Giúp bồng Chúa Giêsu mang chiếc dép bị đứt quai đang ngự trị tại hang đá. Hình ảnh Chúa Giêsu thơ nhi mang dép đứt quai đang được Mẹ ẳm bồng làm cho ta thêm an tâm và tin tưởng vào Mẹ. Đôi mắt dịu hiền của Mẹ đang dõi nhìn từng người con của Mẹ, những lúc chúng ta sơ sẩy ‘đứt quai dép’, Mẹ ra tay nâng đỡ, ẳm bồng, âu yếm vỗ về chúng ta như thế.

Sân trước hang đá bao gồm hồ nước, bàn thờ dâng lễ với phù điêu cảnh Tiệc ly, và toàn bộ phần móng nhà thờ cũ đã được tháo dỡ, cát đá bên trong được chuyển đi để làm phòng sinh hoạt. Vị trí nhà thờ cũ nằm gọn trong sân gạch đỏ trước tháp nhà thờ mới. Trên bức tường phòng sinh hoạt có phù điêu bài giảng trên núi. Chung quanh sân được tường kín bao bọc có tiểu cảnh tiệc cưới Cana, tiểu cảnh tường than khóc, tất cả khung cảnh tạo nên bầu khí cầu nguyện ấm cúng.

Sau những tháng ngày nổ lực thi công dưới sự hướng dẫn và phù trì của Mẹ Hằng Cứu Giúp, toàn thể công trình được hoàn thành.

Lúc 8 giờ 30 ngày 02/02/2007, lễ khánh thành và làm phép nhà thờ được Đức Giám Mục Giáo phận chủ sự cùng với 59 Linh mục đồng tế, số đông tu sĩ và giáo dân cùng hiệp dâng thánh lễ trong niềm vui cám tạ. Trước khi làm phép nhà thờ và cử hành thánh lễ, Cha Tổng Đại Diện công bố quyết định của Đức Giám Mục Phêrô Nguyễn Soạn thành lập nơi đây làm Trung Tâm Thánh Thể và Thánh Mẫu của Giáo phận Quy Nhơn.

Ngày nay Gành Ráng đã trở thành Trung Tâm Thánh Thể và Trung Tâm Thánh Mẫu của giáo phận Qui nhơn, là nơi mà nhiều đoàn hành hương trên con đường đến Thánh địa Trà Kiệu, La Vang đều ghé lại kính viếng.

(Viết theo tư liệu của Lm Gioan Võ Đình Đệ, TGM Qui Nhơn)