Thị Nhân và Thị kiến 

Linh mục. John A. Hardon, S.J.

Tôi xin mở đầu với với câu trích dẫn từ sách tự điển phổ thông. “một thị kiến là sự gì đó xem ra khác thường hơn những gì bình thường: một tưởng tượng, siêu nhiên, hoặc điềm chiêm bao trong lúc ngủ hoặc trong trạng thái mê man như bị thôi miên - xuất thần; đặc biệt nhất là hoán chuyển sự mạc khải.”

Thị nhân là một người có khả năng thị kiến; “một người được thị kiến nhìn thấy; người đó dựa vào thị kiến trong giấc mơ để tiên đoán hoặc do tưởng tượng hoặc là căn cứ từ một sự thực nho nhỏ nào đó đang xảy ra để phóng đại; một kẻ không thực tế.”

Rõ ràng, những định nghĩa trên đây không có giúp ích gì cho chúng ta mấy để thấu hội đủ hết ý nghĩa về chữ “Thị nhân và Thị kiến.” Trọng tâm của chúng tôi ở đây là muốn phổ biến những sự kiện/hiện tượng lạ đang xảy ra trên thế giới ngày nay, nhất là trong Giáo Hội Công giáo kể từ giữa thế kỷ cận đại:  có quá nhiều sự mạc khải và các nhà thần bí, được báo cáo thấy xuất hiện ở nhiều nơi trong thời đại chúng ta ngày nay và những người có những kinh nghiệm đó tốt hơn hết phải được Cấp Thẩm quyền của Giáo hội Công giáo thẩm định lại.

Có hai chủ đề mà tôi muốn thưa với quý vị, đích danh, là Thần bí và Thần nghiệm.  Qúy vị chú ý sẽ thấy rằng tôi đã phải thay đổi từ ngữ khác với tựa đề: Thị nhân và Thị kiến (Visionaries, Visions) ra thành Thần bí và Thần nghiệm (Mystics, Mysticism).

Lý do là vì đối với Giáo hội Công giáo, thì chữ Thị nhân và thị kiến mang nhiều ý nghĩa để chỉ hầu hết nhiều vấn đề có liên quan, và từ ngữ có thể bị lạm dụng đó là lý do mà tôi muốn chia sẻ với quý vị.  Ngay cả chữ thần bí, màu nhiệm và thần nghiệm thì được dùng rất phổ quát đó là tiêu điểm mà chúng tôi muốn nhắm tới để giải thích nó có nghĩa là gì khi chúng ta dùng những từ ngữ này.  Chúng tôi nói đó là một sự ứng phó tuyệt vời trong bất cứ trường hợp khó khăn nào mà chúng tôi được biết theo Giáo hội Công giáo thần bí nghĩa là gì.

Các thần học gia thuộc Phái thệ phản (Tin lành) chỉ trích rằng hiện tượng thần nghiệm là không thuộc bản chất Kitô giáo.  Họ đã sai lầm khi biện phân sự khác nhau giữa hiện tượng thần nghiệm thuộc Kitô giáo và hiện tượng thần nghiệm thuộc phái vô thần/vô thực giữa các tín đồ thuộc Ấn giáo hoặc Phật giáo. Kẻ khác thì cho rằng được cải biến từ phái phiếm thần.  Họ cũng thế, không biết họ dựa vào đâu mà lấy đó làm tiêu chuẩn để công nhận sự thần nghiệm.

Kẻ khác nữa vẫn coi chữ thần nghiệm được cải biến từ các nhà tâm lý học (psychopathology). Các tác giả như William James sẽ không dễ dàng công nhận sự hiện hữu của Ngôi Vị Thiên Chúa, là Đấng tự ý tác động và điều khiển (một thụ tạo do chính Ngài tạo dựng bằng cách thể hiện phép lạ trên kẻ ấy).  Một trong những quyển sách của ông đã được phổ biến rộng rãi, William James coi Thánh nữ Têrêsa thành Avila và Thánh Gioan Thánh giá như là một nạn nhân bị bệnh tâm lý mà thôi.  Ông ta kết án, các vị này và các nhà thần bí khác là những tín đồ Kitô giáo cuồng tín.

Thực ra, tôn giáo đông phương đã xâm nhập vào xã hội tây phương.  Một cách nào đó những từ ngữ gọi là thần nghiệm, văn hóa thần bí, và chiêm niệm đã tràn ngập nhanh chóng mà tốt hơn hết là chúng ta phải có một vài khái niệm căn bản để thẩm định lại cho những ai không thuộc Kitô giáo trên thế giới.

Mục đích trước tiên tôi muốn nhắm tới là trả lời câu hỏi như đã nêu ra ngay từ đầu, “Thần bí là gì?” Vấn để then chốt trong ngôn ngữ của thần học Cônggiáo là đây.  Đó là lý do tại sao chúng tôi mô tả thần bí theo ba chiều hướng.  Ông ta, bà ta hay bất cứ ai đó hoặc cả ba nói chung.  Bây giờ, chúng tôi chỉ xin lượng định giải thích cách đơn giản về những người này mà tự điển trong Giáohội Công giáo gọi là thần bí.

Thần bí là những ai có đời sống thánh thiện trỗi vượt trên sự hoàn thiện Kitô giáo. Họ không còn là kẻ chập chững, chuyên môn nữa. Hẳn nhiên, không những họ đang vươn tiến về đàng nhân đức.  Mà chủ tâm của họ là đang lo kết hiệp cùng Thiên Chúa. 

Thần bí là các tặng sủng chiêm niệm.  Chúng ta phải hết sức cẩn trọng ghi nhận rằng người đó có thể rất là thánh thiện và đang thực thi ý Chúa mà không thể không cần đến tặng sủng chiêm niệm. Thần bí đạt đến trình độ chiếm hữu thì chiêm niệm thiên phú được gọi là gì. Hầu hết căn cứ vào sự diễn giải thần bí như là một tặng sủng chiêm niệm xin được dành cho Thánh Nữ Thêrêsa Avila, là một bậc thầy từng trải kinh nghiệm của bà trong cuốn “Lâu Đài Nội Tâm – The Interior Castle”.  Theo như sự mô tả thì Thánh Thêrêsa Avila cho thấy có 4 đến 7 từng của Chiêm niệm thiên phú.

Thần bí cũng có thể là kết quả của một biểu hiện sự kiện đặc sủng nơi cá nhân ai đó.  chẳng hạn như hiện tượng lạ chưa từng nảy sinh nơi đời sống thiêng liêng bình thường trước đó.  Chúng được gọi là đặc sủng do Thiên Chúa phú ban vì các ích lợi khác hơn là thần bí.  Hay nói cách khác, những hiện tượng này có tính cách chuyển hoán theo nhu cầu tự nhiên.  Chúng có lẽ sẽ là phép lạ, tựa như những mạc khải tư, được ơn thấu thị, nói tiếng lạ, nói tiên tri, phân biệt thần khí, ơn in thương tích (các dấu đanh), ngay cả ơn đoán biết trước các vấn đề.

Điều đề cập đặc biệt ở đây, là chúng ta phải hết sức cẩn trọng  phân biện giữa thần bí và các hiện tượng lạ này. Người được phú ban những tặng sủng phi thường hay ngay cả được ơn chiêm niệm thiên phú không có nghĩa là ông hoặc bà ấy chắc hẳn là con người rất thánh thiện. Điều quan trọng đáng nhớ nhất về các đặc sủng này là chúng không chỉ có sinh ích cho riêng cá nhân của người thụ lãnh mà thôi. Thực ra, những đặc sủng thì luôn vì ích lợi của kẻ khác. Họ chỉ là người hoán chuyển chứ không phải Thiên Chúa ban tặng riêng cho họ.

Trước khi chấm dứt hội thảo chúng ta sẽ nói nhiều hơn về đề tài này. Điều đó giờ coi như tạm đủ để biết rằng hiện tượng thần bí bình thường được gọi là gì có lẽ sẽ giảm bớt đi do ấn tượng hay do tự cá nhân mà ra chứ chẳng phải do sự siêu nhiêu hay quyền lực thiêng liêng nào hết. Họ có lẽ bất thường thực sự, nhưng cũng có thể do ảnh hưởng tâm sinh lý tự nhiên, hoặc do họ bị quỷ ám.

Trong sự quan phòng của Thiên Chúa, tôi có dịp thụ giáo với một nhà chuyên nghiệp mà tôi xét thấy họ là những nhà thần bí trung thực.  Họ là những người đã đạt đến đỉnh cao tron lanh trên đường hoàn thiện.  Tôi còn nhớ có một phụ nữ nọ toàn thân bất toại chịu đựng đau đớn suốt hơn 17 năm ròng.  Chị nhẫn nhục phó thác trọn vẹn vào sự quan phòng nhiệm màu của Thiên Chúa trong cuộc đời chị.  Chị thấy được ý thần linh trong cơn đau đớn và chị là một hiện thân của sự bình an và chị yêu mến chấp nhận thần ý.  Và một lần nữa, tôi cũng có dịp gặp các nhà thần bí thời danh khác nữa.  Nhưng theo tôi nhận xét họ chẳng phải là Kitô hữu đang vươn tới bậc hoàn thiện cũng như đang được ơn chiêm niệm gì cả.  Mà họ có trí khôn tưởng tượng siêu phàm, vượt trên sự bình thường.  Trí suy đoán của họ thực là phong phú trong bất cứ gì mà họ nghĩ là thị kiến hay họ gán cho là xuất từ Thiên Chúa hoặc đặc biệt được mạc khải  linh hứng từ ơn trên.  Không có gì tôi có thể nói có thể thay đổi sự xác tín hoàn toàn của họ rằng họ đặc biệt được Đấng Tối Cao chọn lựa khẩn cấp cho một sứ vụ quan trọng nào đó đối với dân chúng ngày nay.
 
Thần Nghiệm

Khi chúng tôi bàn vào chủ đề rộng lớn của hiện tượng thần bí chúng ta phải biện phân ngay tức khắc giữa thần bí kinh nghiệm đích thực và những ai tin rằng quả thực họ được Thiên Chúa linh hứng (mặc khải) nhưng thực sự không phải vậy.  Lý do tôi muốn thay đổi chủ đề từ Thị nhân và Thị kiến ra thành Thần bí và Thần nghiệm của cuộc hội thảo là vì Giáo hội Công giáo có một số chuẩn định chính xác để nhận xét về hiện tượng thần bí đích thực.

Hiện tượng Thần bí Đích thực.  Hiện tượng thuộc loại thần bí thực sự thì mênh mông.  Chứ không rõ ràng/thấu đáo theo một khía cạnh nào hết, cũng không làm cho các nhà thần bí có kinh nghiệm chiêm niệm hết thảy những sự kiện lạ lùng, và tất cả mọi đẳng bậc cũng chẳng như nhau.

Để trực giác về Thiên Chúa, về Chúa Ba Ngôi hay Chính Chúa Giêsu Kitô thì đang như là tìm đến đại dương sâu thẳm về những bí nhiệm mạc khải của Thiên Chúa. Thánh Âugústine và Thánh Cathêrine thành Siênna, Thánh Francíscô thành Assisi và Thánh Têrêsa thành Avila là ví dụ điển hình của những mẫu gương thần nghiệm siêu phàm nhất mà đã trở thành di sản thiêng liêng của Giáohội Cônggiáo.  Thánh Ignátius thành Lôyôla (I-nhã) bảo rằng trực kiến về Thiên Chúa Ba Ngôi cách đơn phương đã dạy cho ngài nhận thấu nhiều hơn mà ngài chưa hề học biết được các màu nhiệm đức tin đó trong suốt cuộc đời ngài.  Chìa khóa hiểu biết có nghĩa là sự thẩm thấu tận bên trong mạc khải ý nghĩa đích thực của Kitô giáo.

1.  Một kinh nghiệm nhận biết Thiên Chúa có nghĩa là như thế và những gì kết bám cùng Thiên Chúa thì gắn liền theo đó niềm vui thiêng liêng mà con người tự nhiên không cách chi diễn đạt được. Một hoa quả khôn tả ảnh hưởng kèm theo là tự thẩm cung có ước muốn mãnh liệt đạt đến sự thánh thiện cao cả nhất.
 
2.  Sự thanh tẩy các đam mê giác quan được gọi là gì.  Chẳng hạn như ai đó thành tín thực tập sự khổ chế giác quan  không chỉ đòi hỏi theo tính ước muốn tự nhiên của thể xác người ấy nhưng còn cả sự khổ chế tâm hồn nữa. 
 
3.  Thần bí đích thực có lẽ ví như một sự tiếp tục giác ngộ về Thiên Chúa.  Lắm khi sự nhận thức này kéo theo sự ngưng đọng hoàn toàn những năng lực thực tại của họ (khiến mọi khả năng hoạt động của họ bị tê liệt), một lòng kính sợ Thiên Chúa cách thẳm sâu, hy sinh vì tình thương cao cả, những cảm súc thiêng liêng lạ thường, tinh thần siêu thoát, trạng thái xuất thần ngây ngất, những thương tích tình yêu quặn đau tột độ như lên cơn hấp hối và tâm trí của nhà thần bí được kết hiệp nên một trong tâm trí Chúa Kitô.

4.  Thánh Gioan Thánh Giá kinh nghiệm trong đêm tối tâm linh lúc mà ngài hoàn toàn mù tối sự nhận thức thực tại về Thiên Chúa và tình thương của Ngài thì trí năng vẫn vững vàng trong niềm tin vào chính Thiên Chúa.

5.  Hiện tượng thần bí tột đỉnh là kiếm tìm những gì mà các thánh gọi là tự huỷ (chết đi) chính mình hoàn toàn.  Trong thực hành, điều này có nghĩa là thực tập nhân đức đến anh hùng;  kinh nghiệm vui mừng tận thẳm sâu trong bắt bớ và một lòng hăng hái vì phần rỗi các linh hồn như Thánh Paulô đã mô tả trong các thư gởi các tín hữu của ngài.

6.  Như vậy đến đây chúng tôi đã nói tới hiện tượng thần bí mà phần lớn thuộc về trạng thái tâm linh. Chúng là hiện tượng có thực, nhưng tự chính các nhà thần bí mới biết được nguồn gốc (từ đâu tới) mà thôi.  Tuy thế, hiểu theo ngôn ngữ bình dân, thì thông thường hiện tượng thần nghiệm thường có liên hệ cùng với những kết quả bất thường hay ngay cả chuyện đó thuộc về tri giác, còn đối với những người chứng kiến thì cần phải lưu ý suy xét. Chỉ xét bấy nhiêu hiện tượng ấy thôi vẫn chưa đủ nói ra hết mà có lẽ hữu ích.  Đại loại như là:  Thể xác bay bổng trên không,  đột ngột xuất hiện hoặc biến mất trước mặt thiên hạ, nói thứ ngôn ngữ mà người ấy chưa bao giờ học trước đây, không ăn hay uống nhiều tháng hoặc nhiều năm, có thể nhìn thấy những biến cố hoặc nghe được những lời lẽ mà cách xa đó cả ngàn dặm, khiến tượng ảnh rơi lệ hoặc nâng lên ở trên không, nói nhiều ngôn ngữ khác nhau, biết trước các biến cố tương lai thực chi tiết và rồi các biến cố này đã được thỏa mãn, nguyên do là trái đất đột ngột di chuyển hay các cơn bão tố chợt đến.  Đây chỉ là những tỉ dụ của tất cả những chủ đề gì mà văn học đã có sẵn khi viết về hiện tượng thần bí.

Khỏi cần phải nói, để thông qua sự phán xét về những hiện tượng này thì cần phải thận trọng nhận định và khôn ngoan hết sức. Sự cần thiết nhận định không chỉ bởi vì một số người sốt sắng nào đó mà có thể tự phong cho như là siêu nhiên mà phải có thực, không chỉ tự nhiên bẩm sinh nhưng ngay cả bệnh lý nữa.  không ai có thể trắc nghiệm tính xác thực của cái gọi là các mạc khải tư.  Theo sự nhận xét của tôi hầu như đa số những mạc khải tư này thì không có thiết thực cho mấy.

Vấn đề phức tạp gì được nêu ra đây, đó là các thị nhân, như họ đã được gọi, thì thường rất có tài thuyết phục không chỉ có vài người, nhưng có đến cả hàng trăm hàng ngàn người tin vào họ.

Về điểm này chúng ta có lẽ nên cùng có vài quy chuẩn nòng cốt cho biết đâu là thị kiến, xuất hiện, hay mạc khải để có thể phán đoán cho tính xác thực của họ.  Tính trung thực mà chúng ta nói đây có nghĩa là sự siêu nhiên, ngay cả phép lạ, căn nguyên và chủ đích.

Một quy chuẩn nòng cốt để nhận diện một mạc khải đích thực đó là sự nhất quán chặt chẽ cùng với đức tin Công giáo.  Dĩ nhiên, sự nhất quán này không phải để chứng tỏ cho rằng đó là sự mạc khải siêu nhiên. Mà điều đó tỏ cho biết rằng bất kể dù nó là mạc khải gì đi chăng nữa thì đều đáng tin (khi đã được thẩm định theo đức tin Cônggiáo).  Thiên Chúa không bao giờ tự mâu thuẫn chính mình.

Mục đích cuộc mạc khải thường là để chuẩn bị cho một phép lạ siêu nhiên, mà nó phải được tiếp nhận để chứng minh cho bất cứ trường hợp phép lạ nào. Chúa Kitô đã thể hiện nhiều sự mạc khải suốt thời gian Ngài còn tại thế.  Ngài đã công khai giảng truyền, mà những kẻ theo Ngài đã tin, và lệnh truyền đã ban ra cho cả nhân loại sẵn sàng thi hành mà không thể nào giải thích nổi hoặc và được đưa vào thực hành trong phạm vi hiểu biết của con người bằng bất cứ phương tiện gì. Ngài phán Ngài với Chúa Cha chỉ là một. Ngài sẽ đến phán xét nhân loại vào ngày sau hết. Ngài nói rất nhiều lần rằng họ phải ăn thịt và uống máu Ngài mới được hưởng kiến nước trời.  Ngài nói với những kẻ theo Ngài không chỉ có thương yêu những ai thương mình mà phải thương cả kẻ thù nữa.  Ngài nói với những người đã thành hôn rằng tuy hai nhưng chỉ là một huyết thể, Ngài nói với từng tín hữu một cho tới khi chết.  Ngài cấm cản những kẻ theo Ngài không được đồng loã - có những tư tưởng và ước muốn dâm ô.

Thế thì thần bí có thể hiểu như kinh cầu hợp lý và hành vi con người thường trái ngược (bất tuân) với lệnh truyền như Chúa Kitô đã dạy. Lý do trái ngược có thể vì con người không chấp nhận sự giảng dạy hay các giới răn của Ngài trừ phi Ngài thẩm định lại những gì Ngài đã rao giảng và truyền lệnh bằng cách thể hiện qua các phép lạ ấy.

Chúng tôi mới vừa nói đây, là chúng ta đặt nặng trách nhiệm lên trên những ai được cho là tiếp nhận các sự mạc khải từ Thiên Chúa và đòi hỏi kẻ khác phải tin những điều (mạc khải) này là đã được chấp thuận như một sự chuyển thông siêu nhiên từ trên cao.

Một trong những tiêu chuẩn, là hễ chừng nào Giáo hội chấp nhận các mạc khải tư theo nhu cầu, thì cả hai bằng chứng (thị nhân và) phép lạ tiên tri đó được chấp thuận, hay thị nhân đã có đời sống thánh thiện lạ lùng, hoặc do Chúa Kitô đã thực hiện sự kiện lạ đó như là hoa quả công khai truyền thông những mạc khải này.

Chúng tôi nói lên điều này, là để chúng ta hãy mở ngõ cho một loạt đại dương ý tưởng đó, tốt hơn hết chúng ta phải định xác rõ rằng dựa vào các tiêu chuẩn nào để suy xét những ý tưởng này là sự hoán chuyển siêu nhiên bởi Thiên Chúa qua những ai được cho là nhân danh Ngài mà nói.

Trước khi chúng ta tiến xa vài bước nữa, tôi xin chia sẻ với quý vị vài nguyên tắc cơ bản mà chúng ta có thể xét đoán bất kể thế nào một người dù được cho là thị nhân thì luôn nói lên điều thực, chứ không chỉ nói tiếp nhận những thông chuyển siêu nhiên từ Thiên Chúa mà thôi. Thị nhân ít nhất phải là người có tính trung dung – đạo đức quân bình.  Một nhân đức rất cần thiết, biểu tỏ sự khiêm tốn thành thực.  Thần bí đích thực không có công khai hóa cho thiên hạ biết những thần nghiệm của họ.  Là điều cuối mà xưa kia thánh Têrêsa Avila muốn hoán chuyển lại phán ngôn từ Thiên Chúa.  Có nhiều thị nhân đã phổ biến công khai (những thần nghiệm của họ) như thể chứng tỏ rằng họ mới là thần bí chính gốc thì không những họ được đón nhận mà còn được (sự ủng hộ và dễ dàng) thông qua.

Thực ra, thần bí đích thực là phải tuân phục cấp thẩm quyền của Giáo hội. Thẩm quyền này không phải lúc nào cũng được phong (hoặc gán) cho người thánh thiện. Tôi còn nhớ một thừa tác viên Tin lành ở Wáshington, D.C đang theo học đạo Công giáo. Hàng tuần anh ta đến dự buổi họp tại Đại học Georgetown.  Hai tháng sau khi anh ta bắt đầu học đạo, câu hỏi đầu tiên mà anh hỏi tôi là Cha nghĩ thế nào về Đức Giáo hoàng Lêô thứ X.  Tôi trả lời Đức Giáo hoàng Lêô X sẽ không bao giờ được phong thánh.  Thế rồi anh bạn Tin lành thất vọng bỏ đi. Ông ta la lên, “Lêô X là một lão ăn hại. Ông là một ác nhân.” Khi trầm tĩnh lại, tôi hỏi anh sao thắc mắc về Đức Giáo hoàng Lêô X chi vậy.  Anh ta bảo rằng Martin Luther đã được tiếp nhận hiệp thông cùng Thiên Chúa, mà nói là đã tách ông ta ra khỏi sự hiệp thông với Giám mục Rôme.  Sau đó Vị Giám mục Rôme đã ra vạ tuyệt thông Martin Luther coi ông như một thứ lạc giáo.  Bạn tôi hỏi, “Một kẻ hung ác giống như Giáo hoàng Lêô X đi kết án một đan sĩ thánh thiện như Martin Luther thế nào được.” Tôi bảo anh, “Lêô X sẽ không bao giờ được phong thánh.  Nhưng theo lịch sử giáo lý của Giáo hội- Giáo hội Công giáo vẫn tin rằng những ai đã được Giáo hội trao quyền đều đến từ Thiên Chúa chẳng hề sai để giảng dạy và có quyền thi hành mà bao lâu quyền giảng dạy của họ vẫn còn hiệu lực tồn tại.”  Thế rồi, kẻ muốn trở lại đạo Công giáo ấy rời phòng bỏ đi và không bao giờ trở lại nữa.

Nói một cách nào đó thì đây là trường hợp khó khăn nhất khi nào phán quyết các thị nhân được xem là vô hiệu. Thị nhân có chịu quy phục quyền Giáo hội đã được trao qua các Giáo mục địa phương hoặc Giám mục thành Rôme hay chăng.  Ở vào thế hệ như chúng ta, thì ngập lút sự “mạc khải” mà Thẩm quyền của Giáo hội ở khắp nơi lại không được biết hoặc thậm chí bị từ chối.

<Sóngbiển phỏng dịch>

Inter Mirifica