Đất nước còn quá nhiều “Vedan “

Đọc bài viết “Có một niềm tin đã chết” trên trang: chuacuuthe.com, tôi đồng cảm với những thao thức đượm buồn của của Lm Vĩnh Sang dcct “Dòng sông cứ chết, con người và gia súc cứ chết, cùng lúc đó lương tâm của những người có trách nhiệm cũng đang chết ! Hãy nhìn vào sự giàu sang mà họ đang sống, thật ra họ đang chết trên đống của cải phi nhân phi nghĩa đó….Và, cay đắng hơn, có những niềm tin đã bị giết chết vì sự gian trá.

Tôi đọc bài viết “Ai tiếp tay cho Vedan giết sông Thị Vải ?” của tác giả Phạm đình Trọng và bài “Quá nhiều.. “vedan” của tác giả Nguyễn Quang Thiều trên trang: vanchinh.net, và tôi cảm thấy xót xa cùng lo lắng cho thế hệ trẻ ngày hôm nay.

Những ngày vừa qua, đọc rất nhiều bài trên vietcatholic.net và chuacuuthe.com liên quan về Toà Khâm Sứ, Thái Hà, tôi quá âu lo và mang nhiều trăn trở. Môi trường xã hội ngày nay có quá nhiều lo ngại như nhân định của HĐGMVN trong bức thư ngày 25.9.2008: Ngày nay, một trong những điều gây nhức nhối lương tâm là sự gian dối trong nhiều lãnh vực, kể cả trong môi trường cần đến sự thật nhiều nhất là giáo dục học đường. Chắc chắn tất cả những ai tha thiết với tiền đồ của đất nước và dân tộc, không thể không quan tâm đến tình trạng này….

Bạo hành và bạo lực bắt nguồn từ chính tâm hồn con người, nơi đó cuộc đấu tranh giữa thiện và ác, giữa ánh sáng và bóng tối không ngừng diễn ra. Nếu không được hướng dẫn và tập luyện, con người sẽ dễ dàng chiều theo những tham vọng ích kỷ của mình, và cái ác sẽ lan tràn trong đời sống xã hội. Do đó, việc giáo dục đạo đức và huấn luyện lương tâm phải là trách nhiệm hàng đầu của toàn xã hội, và cần đến sự tham gia tích cực của người dân cũng như các tổ chức xã hội. (Số 2).

Khi xã hội sa đọa, tha hóa vì tiền, vì “cơ chế xin – cho” thì đạo đức, luân lý đã nhường chỗ cho tham vọng cá nhân về danh vọng, chức quyền, địa vị và quá ham mê tiền của, vui thú bất chính.

Lm Nguyễn Hồng Giáo ofm, trăn trở trước tình trạng đạo đức xuống cấp nơi người trẻ: có một thời cách đây không xa lắm, chúng ta không khỏi ngạc nhiên tự hỏi tại sao thanh niên Âu Mỹ lại chán chường, hoặc nổi loạn phá phách, hoặc làm những chuyện điên rồ, có vẻ vô nghĩa khi mà họ đã có thừa mứa mọi thứ tiện nghi hưởng thụ, và xã hội đồng loã xoá cho họ nhiều thứ rào cản về mặt luân lý hoặc luật lệ (như tự do quan hệ tình dục trước hôn nhân, phá thai...). Người ta giải thích cho chúng ta rằng sở dĩ như thế là vì lớp thanh niên đó có mọi thứ nhưng lại thiếu lý tưởng, thiếu lẽ sống, thiếu cái gì đó cao cả để vươn tới.... Thời ấy chúng ta nghe, nhưng vẫn cảm thấy đó là điều hơi xa lạ, viễn vông.Bây giờ nhìn thấy một lớp tuổi trẻ sống vô lý tưởng, sống thực dụng, bất chấp đạo nghĩa, đặc biệt những con ông cháu cha ngay trong xã hội Việt Nam, chúng ta mới thực sự thấm thía. Và trước viễn ảnh xã hội mở cửa ngày càng rộng rãi, chính chúng ta bắt đầu biết lo, biết sợ (nguoitinhuu.com).

Ai tiếp tay cho Vedan giết sông Thị Vải?

Không còn chiến tranh bom đạn, chết chóc, trong cuộc sống hòa bình tưởng như êm ả nhưng lại có những cuộc chiến âm thầm song cũng vô cùng khốc liệt, cũng nhiều mất mát đau lòng không kém sự chết chóc trong chiến tranh và những cuộc chiến ấy diễn ra trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Cuộc chiến tham nhũng. Cuộc chiến tội phạm. Cuộc chiến xâm lăng văn hóa. Cuộc chiến gian lận thương mại. Cuộc chiến ô nhiễm môi trường… Cuộc chiến nào cũng nhiều mất mát thương tổn và thương tổn lớn nhất, đau lòng nhất là thương tổn về đạo đức con người và đạo đức xã hội. Vì thế cũng có thể gọi những cuộc chiến đó là cuộc chiến đạo đức!

Cuộc chiến môi trường Vedan nổ ra ngay từ cuối năm đầu tiên Vedan đi vào hoạt động khi tháng 10. 1994 người dân chài lưới trên sông Thị Vải ở huyện Nhơn Trạch, huyện Long Thành tỉnh Đồng Nai và huyện Tân Thành tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu đồng loạt thất thanh lên tiếng về cuộc sống khốn khổ của họ vì cá lớn, cá nhỏ, tôm, cua chết nổi lềnh phềng trên sông Thị Vải, cá sống không còn để đánh bắt! Sản lượng tôm cá thất thu tới 90%! Tháng 12 năm đó Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Sở Khoa học, Công nghệ và Môi trường Đồng Nai điều tra, xử lí việc sản xuất gây ô nhiễm nước sông Thị Vải của công ty Vedan. Nếu chỉ là cuộc chiến môi trường, dù đơn vị gây ô nhiễm tinh vi đến đâu, giỏi che giấu đến đâu cũng không thể kéo dài tới mười bốn năm, sông Thị Vải cũng không thể bị ô nhiễm đến mức tàu nước ngoài không chịu qua sông để vào cảng vì nước sông ô nhiễm làm rỉ vỏ tàu! Khởi sự từ cuộc chiến giữa người dân sống trong vùng bị ô nhiễm, giữa cơ quan quản lí nhà nước về môi trường với đơn vị gây ô nhiễm nhanh chóng chuyển sang cuộc chiến trong nội bộ các cơ quan nhà nước, từ cuộc chiến môi trường chuyển sang cuộc chiến đạo đức. Vì thế cuộc chiến ấy mới cam go, dai dẳng và mất mát lớn đến thế!

Dòng sông nhiều tôm cá, nguồn sống vô tận tự bao đời của người dân hai bên bờ sông Thị Vải nay đã trở thành con sông cạn kiệt sự sống! Tiếng than của người dân càng ngày càng khẩn thiết. Năm 1995, các cơ quan chức năng: Sở khoa học, Công nghệ và Môi trường tỉnh Đồng Nai, Trung tâm Nước và Công nghệ Môi trường thuộc trường Đại học Bách khoa TPHCM, Viện Nghiên cứu Môi trường Thủy sản, bộ Thủy sản, phân viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật liên tục đến Vedan kiểm tra, lấy mẫu nước xét nghiệm. Các báo chí có tiếng nói rộng rãi ở TPHCM: Sài Gòn Giải phóng, Tuổi trẻ, Người Lao động… đều lên tiếng về tình trạng nước thải của Vedan gây ô nhiễm trầm trọng sông Thị Vải: Chất thải từ nhà máy có màu đen lan truyền đi khắp cả sông Thị Vải từ thượng nguồn ở Long Thành, Đồng Nai xuống hạ nguồn ở Cần Giờ, TPHCM… từ ngày nhà máy bột ngọt Vedan hoạt động đổ chất thải ra sông cũng là lúc tôm cá chết hàng loạt (báo Sài Gòn Giải phóng ngày 21.12.1995)! Đối phó với cơ quan quản lí nhà nước về môi trường, Vedan có biện pháp xây dựng hệ thống ngầm đổ nước thải và có đối sách ngọt ngào với quan chức môi trường. Đối phó với dư luận, Vedan đến cơ quan đại diện phía nam ở TPHCM của một tờ báo trung ương đón “nhà báo” ở đây đến Vedan đãi đằng, hiếu hỉ! Thế là trước khi các báo cấp địa phương ở TPHCM lên án Vedan gây ô nhiễm môi trường thì đã có tờ báo cấp trung ương in ảnh, đăng bài hết lời ca ngơi Vedan với môi trường: Đứng trên cảng Phước Thái lộng gió, tôi nhìn xuống dòng sông Thị Vải, nước trong vắt, từng đàn cá bơi bơi, phía ngoài xa, những chiếc thuyền câu đang quăng lưới” (thuyền câu mà lại quăng lưới! Vì tưởng tượng nên lòi đuôi dối trá!). Lạ thay, cả khu công nghiệp quy mô này không hề ngửi thấy một mùi lạ, nếu không nói là chỉ có mùi thơm của gió từ đại ngàn thổi tới… một công nhân của công ty bắt được con trăn gấm rất to trong lúc anh ta rẫy cỏ. Ông Chủ tịch hội đồng quản trị đã ra lệnh cho anh thả con trăn về rừng (Thời báo Tài chính Việt Nam số 50 (120) ngày 14.12.1995). Ôi chao, trơ trẽn và trắng trợn đến thế là cùng! Loại “nhà báo” này vốn không viết bằng năng lực và bản lĩnh nghề nghiệp, đã quen viết theo mệnh lệnh hành chính thì chuyển sang viết theo mệnh lệnh đồng tiền cũng lẹ lắm! Cuộc chiến diễn ra ngay trong đội ngũ báo chí của chúng ta đó!

Còn cơ quan quản lí môi trường thì sao? Chỉ xin nêu những sự việc gần đây. Từ tháng 5 đến tháng 11 năm 2004 Sở Tài nguyên Môi trường Đồng Nai liên tục lấy 26 mẫu nước thải của Vedan phân tích, lần nào cũng cho kết quả mức độ ô nhiễm vượt tiêu chuẩn qui định theo TCVN 59450 – 1995 và yêu cầu Vedan có biện pháp xử lí để giảm mức độ ô nhiễm. Vedan chưa hề có biện pháp xử lí gì và sở Tài nguyên Môi trường Đồng Nai cũng chưa hề kiểm tra lại nhưng chỉ tháng sau, tháng 12 năm 2004, giám đốc sở Tài nguyên Môi trường Đồng Nai Lê Văn Hưng đã có ngay văn bản gửi hội đồng thi đua khen thưởng tỉnh đề nghị khen thưởng Vedan: Với chức năng quản lí nhà nước về bảo vệ môi trường trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, Sở Tài nguyên Môi trường đã kiểm tra, giám sát việc tuân thủ pháp luật về lĩnh vực bảo vệ môi trường đối với công ty Vedan Việt Nam… Từ một công ty mới đầu tư có gây ảnh hưởng lớn đến môi trường nước trong khu vực sông Thị Vải những năm 1994 – 1999, nay đã cố gắng khắc phục, xử lí cơ bản nước thải sản xuất, các mẫu nước thải qua kiểm tra gần đây đạt tiêu chuẩn môi trường loại B, tiêu chuẩn Việt Nam!

Trong cuộc kiểm tra mẫu nước thải Vedan ngày 30-7-2007 của Chi cục Bảo vệ môi trường thuộc Sở Tài nguyên Môi trường Đồng Nai cho thấy các thông số ô nhiễm đều vượt tiêu chuẩn quy định, Chi cục trưởng Hoàng Văn Thông liền đe Vedan: Với kết quả này Chi cục dự định thông qua hội đồng thẩm định đưa Vedan vào “danh sách đen” các doanh nghiệp gây ô nhiễm môi trường! Vốn đã quá quen giải mã những lời răn đe ấy, Vedan hiểu phải làm gì nên chỉ vài tháng sau, ngày 21. 12. 2007 trong cuộc làm việc với Vedan trước khi đề nghị Cục quản lí Tài nguyên nước xem xét cấp phép cho Vedan xả nước thải vào nguồn nước, Chi cục trưởng Thông hể hả nói: Công ty đã nghiêm túc thực hiện đúng việc khắc phục và cải tạo hệ thống hồ xử lí sinh học, mở rộng gia cố bờ bao tạo sự liên thông giữa các hồ trước khi thải vào sông Thị Vải!

Cũng như cấp dưới, lãnh đạo Sở Tài nguyên Môi trường Đồng Nai cũng dễ dàng và nhanh chóng đi từ răn đe đến đồng tình với Vedan! Trong báo cáo của Sở Tài nguyên Môi trường Đồng Nai về tình trạng nước thải ô nhiễm của Vedan do phó giám đốc Phan Văn Hết kí ngày 6. 8. 2007 cũng đe: Nước xả thải của Vedan có các thông số ô nhiễm vượt tiêu chuẩn cho phép! Báo cáo này ra đời khi Vedan đã có cả quá trình 14 năm hủy diệt môi trường nước sông Thị Vải, khi người dân sống bên sông Thị Vải đã 14 năm khốn khổ vì dòng sông nuôi sống họ đã trở thành dòng sông chết! Nhưng chỉ bốn tháng sau kí báo cáo ô nhiễm vượt tiêu chuẩn của Vedan, ngày 26. 12. 2007 phó giám đốc Phan Văn Hết lại đứng về phía Vedan, kí công văn đề nghị Cục Quản lí Tài nguyên nước xem xét cấp phép cho Vedan xả nước thải vào sông Thị Vải. Và Vedan đã có tờ giấy phép nhiệm màu đó!

Có phải năng lực của cán bộ quản lí môi trường quá kém và thủ đoạn gian dối của Vedan quá siêu nên Vedan đã lừa được cơ quan quản lí môi trường hơn 14 năm qua như giải thích của ông phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Đồng Nai với các nhà báo ngày 18-9-2008? Lực lượng cảnh sát môi trường vừa thành lập và bản doanh lại ở xa gần hai ngàn cây số nhưng chỉ cần ba tháng bám đối tượng họ đã tóm được thủ phạm giết sông Thị Vải! Những người quản lí môi trường sống của người dân Đồng Nai ở sát công ty Vedan, ở sát sự khốn cùng của người dân sống bên sông Thị Vải nhưng đã để Vedan lừa suốt hơn 14 năm thì đó là sự bằng lòng, vui vẻ để được Vedan lừa! Nguyên nhân ô nhiễm môi trường sông Thị Vải đã rõ. Cuộc chiến môi trường ở đây đã kết thúc nhưng cuộc chiến đạo đức chưa kết thúc!

Quá nhiều... "Vedan"

Chỉ đến khi có bằng chứng không thể chối cãi, những người liên quan mới chịu thừa nhận tội ác hủy diệt môi trường của Vedan. Nhưng, đó mới chỉ là một Vedan. Thực tế, còn rất nhiều “Vedan” khác mà các cơ quan chức năng chưa làm rõ, dù ai cũng biết, những “Vedan” ấy đang giết dần giết mòn con người.

Chúng ta đang có những “Vedan” bệnh viện. Chất thải từ nhiều bệnh viện không được xử lý tràn vào đời sống, báo chí đã phát hiện và lên tiếng. Nếu vẽ đúng sơ đồ của rác thải thì nó sẽ là một sơ đồ mà tất cả chúng ta phải kinh hãi. Chúng được trút vào sông hồ. Rồi chúng ta lại hút nước từ sông hồ đóng vào chai vào lọ. Hành trình cuối của rác thải là đi thẳng vào mỗi gia đình để đến nơi tập kết cuối cùng là cơ thể con người.

Chúng ta có những “Vedan” thực phẩm. Đứng trước bất kỳ quầy bán thực phẩm nào, chúng ta cũng không đủ lòng tin vào sự an toàn. Người ta làm tất cả những gì có thể làm, miễn là có lời. Người ta chế biến gia súc bị bệnh, gia súc đã chết. Người ta bón rau quả bằng những loại thuốc kích thích nguy hiểm. Chúng ta từng được biết qua báo chí về những cơ sở chế biến thực phẩm mà tình trạng vệ sinh thật hãi hùng. Nếu soi vào kính hiển vi, chúng ta sẽ thấy ngày ngày chúng ta đang nuốt vào dạ dày vô số vi trùng các loại chứ không phải là thực phẩm.

Chúng ta có cả những “Vedan” giáo dục. Học bạ giả, bằng giả các loại, từ cái bằng lái xe hai bánh đến cả bằng tiến sĩ. Thứ rác này đang gây ra những căn bệnh hiểm nghèo cho cơ thể dân trí Việt Nam, vì nó chảy vào các cơ quan Nhà nước từ địa phương đến trung ương, dần dần làm cho cơ thể của xã hội và Nhà nước trở nên suy dinh dưỡng, đầy bệnh tật.

Chúng ta lại có những “Vedan” quan chức. Vụ nhận hối lộ ở dự án Đông - Tây là một loại “Vedan" đã sinh ra thứ virus giết chết lòng tin của nhân dân.Tham nhũng và chạy quyền chạy chức là một loại rác thải vô cùng độc hại nhưng mẫu mã rất hào nhoáng, có thể đánh lừa cả xã hội. Loại rác thải này chứa đầy nguy cơ giết chết sự vững mạnh của mọi chính thể và ăn ruỗng lòng tin của người dân vào Nhà nước.

Chúng ta có những “Vedan” văn hóa. Mới đây, báo chí đã đưa cảnh biểu diễn nghệ thuật “tởm lợm” của một số nhân viên FPT trong lễ kỷ niệm 20 năm thành lập tập đoàn này. Nếu các bạn được xem những bức ảnh gốc, hẳn các bạn còn “sốc” hơn. Những “Vedan” văn hóa còn nằm trong nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật với những “bao bì” đẹp đẽ.

Chúng ta còn có những “Vedan” mất niềm tin.

Không điều gì mất mát mà đáng tiếc cho bằng mất niềm tin. Đúng như trong một bài trả lời phóng vấn của Đức Tổng Giám Mục Ngô Quang Kiệt:Một miếng đất nó chả đáng giá gì đâu, mất một miếng đất không có quan trọng bởi vì mất miếng đất này mình có thể mua được miếng đất khác hay tìm được miếng đất khác nhưng mất niềm tin rồi thì sẽ không bao giờ lấy lại được. Và cái niềm tin thì không có tiền nào có thể mua được.

Nếu nghiêm khắc và công bằng, chúng ta sẽ nhìn thấy những đường cống, cả bí mật lẫn công khai của những “Vedan” mọi nơi, mọi lúc và mọi cấp độ đã và đang xối xả đổ vào đời sống con người Việt Nam. Chúng ta đang chết dần chết mòn vì những thứ rác thải đó, nếu không kịp thời ngăn chặn!

Giữa cảnh hoang tàn đổ nát của Trung tâm Thương mại Quốc tế, ông Frank Silecchia, một công nhân xây dựng, tìm thấy một khung thép có hình cây Thánh Giá. Trong suốt thời gian tìm kiếm tại khu bình địa, cây Thánh giá này đã được giữ lại để sử dụng trong các thánh lễ và các buổi cầu nguyện cho những công nhân làm việc tại hiện trường. Và cây Thánh giá đã trở nên dấu chỉ hy vọng và niềm an ủi cho nhiều người. Thật bất ngờ và kỳ diệu! Phải chăng giữa cảnh chết chóc và hận thù hừng hực, cây Thánh giá là lời mời gọi yêu thương và tha thứ? Phải chăng khi biểu tượng kinh tế và quân sự của quốc gia hùng cường nhất thế giới sụp đổ, sự hiện diện âm thầm của cây Thánh giá trở thành lời nhắc nhủ thâm thuý về giới hạn tất nhiên của con người, cũng như chính cuộc đời?

Phải chăng đặc điểm của niềm tin chính là hy vọng trong khi không còn hy vọng, là chọn những gì không thể quan niệm làm nền tảng hành động và cho lẽ sống?

Tại ẩn viện ở Shanti Niketan, trên một hình cầu vừa tượng trưng cho trái đất vừa là “thiên đường tự do”, thi hào Rabindranath Tagore đã để lại một bài thơ nổi tiếng nói lên khát vọng sâu thẳm của ông. Giữa trăm mối tơ vò của quê hương lúc đó, Tagore đã tha thiết xin Thượng Đế đánh thức đồng bào ông và giúp họ can đảm hướng về phía trước, nơi thiên đàng của tự do. Phải chăng đây cũng phải là lời cầu cho đất nước chúng ta và cho nhân loại hôm nay?

Ở nơi tinh thần không vương sợ hãi
mái đầu được ngẩng cao,
Ở nơi trí thức đựơc tự do,
Nơi thế gian không bị những bức tường
hẹp hòi riêng tư cắt chia manh mún,
Nơi lời nói phát ra từ thẳm sâu sự thật,
Nơi nổ lực không mệt mỏi vươn tới hoàn mỹ,
Nơi dòng dòng suối trong sáng của lý trí
không kiệt khô trong sa mạc
tối tăm của tập tục đã chết,
Nơi tinh thần đựơc dẫn dắt về phía trước,
đến nơi tư tưởng và hành động muôn đời trải rộng,
Cha hỡi, hãy để cho đất nước con thức dậy
ở nơi thiên đàng của tự do. (Bản dịch Việt ngữ của Hồ Anh Thái).

Giữa bối cảnh đất nước có quá nhiều “Vedan”, chúng ta vẫn luôn hy vọng hướng về tương lai, bởi lẽ “Chúng tôi xác tín rằng khi tất cả chúng ta cùng nhau xây dựng đất nước trên nền tảng công bằng, sự thật và tình yêu, thì quê hương Việt Nam sẽ ngày càng giàu đẹp, mang lại hạnh phúc ấm no cho mọi người, và góp phần kiến tạo một thế giới tốt đẹp hơn” (Thư HĐGMVN ngày25.9.2008).