Nỗ lực là rán sức, cố gắng tối đa khi thực hiện điều gì đó. Văn sĩ Triết gia Elbert Green Hubbard (1856-1915, Hoa Kỳ) nói: “Không biết đã bao nhiêu lần con người buông tay từ bỏ khi mà chỉ một chút nỗ lực, một chút kiên trì nữa thôi thì người ta sẽ đạt được thành công”. Người ta luôn phải tự khó với chính mình, nhưng phải thoải mái với người khác. Đó là dạng nỗ lực cơ bản nhất.

Nói đến nỗ lực là nói đến những việc khó, càng khó càng phải nỗ lực nhiều. Ví dụ như lách mình cho lọt vào khe hở để vào bên trong khi cửa bị đóng, hoặc đi vào những ngõ ngách nào đó. Ai đã tới Hà Nội thì biết thế nào là “ngách”, đúng là phải “lách” thật. Và còn rất nhiều thứ khác phải sử dụng đến nỗ lực.

Người Việt có câu: “Ở rộng người cười, ở hẹp người chê”. Thật là khó, kiểu nào cũng khổ, bởi vì “ở bầu thì tròn, ở ống thì dài”, chẳng làm sao có thể sống vừa lòng hết mọi người, dù là người tốt lành nhất. Thật vậy, không ai tốt lành như Chúa Giêsu, thế mà Ngài vẫn bị người ta ghen ghét. Thế nhưng, nhân chi sơ tính bổn thiện, vì lương thiện là căn tính của con người được Thiên Chúa tạo dựng. Do đó, bổn phận của chúng ta luôn phải sống tốt lành theo lương-tâm-chính-đáng, theo công lý của Chúa, chứ không thể lấy cớ và tự biện hộ: “Chỉ đâu mà buộc ngang trời, tay đâu mà bụm miệng người thế gian”. Văn hào Victor Hugo (Pháp) xác định: “Lương tâm là Thiên Chúa trong mỗi con người”. Thật là tuyệt vời!

Theo bản năng nhân loại, không ai thích “tù túng”, nghĩa là ai cũng thích có khoảng rộng cho thoải mái: Phòng ốc khang trang, nhà to, cổng lớn, lối rộng,… chứ không ai muốn “ép mình” ở trong khoảng chật hẹp, gò bó. Về lĩnh vực tinh thần cũng tương tự. Thế nhưng sự dễ dàng dẫn tới dễ dãi, dễ dãi quá hóa hư thân, mất nết. Sự thiếu thốn có thể khiến người ta phải hy sinh và chịu đựng nhiều thứ, nhưng chính sự nghèo khó lại có thể giúp người ta thành nhân – thực sự và đúng nghĩa.

Sự thật vẫn là sự thật, vừa mặc nhiên vừa minh nhiên, và thường có sự đối lập. Chính Chúa Giêsu đã thẳng thắn giải thích: “Cửa rộng và đường thênh thang thì đưa đến diệt vong, mà NHIỀU NGƯỜI lại đi qua đó. Còn cửa hẹp và đường chật thì đưa đến sự sống, nhưng ÍT NGƯỜI tìm được lối ấy” (Mt 7:13-14). Theo lẽ tự nhiên, cái gì nhiều thì bình thường, còn cái gì hiếm thì quý giá. Nhưng sự bình thường vẫn có thể khác thường. Là một tín nhân, đại văn hào Victor Hugo cũng đã cảm nghiệm sâu sắc: “Đau khổ là hoa quả, Chúa không khiến nó sinh ra trên những cành quá yếu ớt mà không chịu nổi”. Thánh Phaolô xác định: “Không một thử thách nào đã xảy ra cho anh em mà lại vượt quá sức loài người. Thiên Chúa là Đấng trung tín: Người sẽ không để anh em bị thử thách quá sức; nhưng khi để anh em bị thử thách, Người sẽ cho kết thúc tốt đẹp, để anh em có sức chịu đựng” (1 Cr 10:13).

Chữ Khôn và chữ Khốn chỉ khác nhau cái “dấu sắc”. Với người này thì có thể là “cái khó BÓ cái khôn”, nhưng với người kia thì có thể là “cái khó LÓ cái khôn”. Cùng một tình huống, một hoàn cảnh, một vấn đề,… nhưng kết quả khác nhau – xấu hoặc tốt, hại hoặc lợi.

Ngày xưa, Thiên Chúa đã dùng miệng lưỡi của ngôn sứ Isaia để tuyên phán: “Còn Ta, Ta BIẾT RÕ việc làm và ý định của chúng, Ta sẽ đến tập họp mọi dân tộc và mọi ngôn ngữ; họ sẽ đến và được thấy vinh quang của Ta. Ta sẽ đặt giữa họ một dấu hiệu và sai những kẻ sống sót của họ đến các dân tộc: Tác-sít, Pút, Lút, là những dân thạo nghề cung nỏ, đến dân Tuvan, Giavan, đến những hải đảo xa xăm chưa hề được nghe nói đến Ta và chưa hề thấy vinh quang của Ta. Họ sẽ loan báo vinh quang của Ta giữa các dân tộc” (Is 66:18-19). Cách nói của Cựu Ước có vẻ “xa lạ” với chúng ta ngày nay, nhưng không phải vậy. Có phải vì cách nói ngày xưa đơn giản và bình dị, còn chúng ta ngày nay phức tạp quá nên hóa “xa lạ” và cảm thấy nhiêu khê chăng? Rất có thể là như thế.

Và rồi Đức Chúa tiếp tục tuyên ngôn: “Giống như con cái Ít-ra-en mang lễ phẩm trên chén dĩa thanh sạch đến Nhà Đức Chúa, người ta cũng sẽ đưa tất cả những anh em các ngươi thuộc mọi dân tộc về làm lễ phẩm tiến dâng Đức Chúa – đưa bằng ngựa, xe, võng cáng, lừa và lạc đà – về trên núi thánh của Ta là Giêrusalem. Và cả trong bọn họ, Ta sẽ chọn lấy một số làm tư tế, làm thầy Lêvi” (Is 66:20-21). Thiên Chúa luôn dùng những hình ảnh gần gũi với đời sống con người để họ có thể hiểu được ý Ngài.

Với trí óc phàm phu tục tử, con người không thể hiểu hết ý Thiên Chúa vì Ngài là Đấng toàn năng, chí minh và chí thánh. Nhưng cảm tạ và chúc tụng Ngài là bổn phận tuyệt đối của chúng ta. Nhận biết được điều tối quan trọng như vậy, Thánh Vịnh gia tha thiết mời gọi: “Muôn nước hỡi, nào ca ngợi Chúa, ngàn dân ơi, hãy chúc tụng Người!” (Tv 117:1). Lý do? Thật đơn giản nhưng vô cùng chính đáng: “Vì tình Chúa thương ta thật là mãnh liệt, lòng thành tín của Người bền vững muôn năm” (Tv 117:2). Vả lại, “Thiên Chúa đã yêu thương chúng ta trước” (1 Ga 4:19).

Quả thật, đó là khối tình mầu nhiệm của Thiên Chúa, sâu thẳm và khôn dò, cũng chính là Lòng Thương Xót bao la vô tận của Ngài. Từ ngàn xưa, chính Đức Mẹ cũng đã đề cập Lòng Chúa Thương Xót khi Mẹ dâng lời tán tụng Thiên Chúa qua thánh ca Magnificat: “Đời nọ tới đời kia, Chúa hằng THƯƠNG XÓT những ai kính sợ Người. Chúa độ trì Ít-ra-en, tôi tớ của Người, như đã hứa cùng cha ông chúng ta, vì Người nhớ lại LÒNG THƯƠNG XÓT dành cho tổ phụ Áp-ra-ham và cho con cháu đến muôn đời” (Lc 1:50, 54-55).

Đối với con người trong cuộc sống đời thường, đứa con nào có cuộc sống khó khăn, khổ sở, chắc chắn vẫn được cha mẹ quan tâm hơn – thế mới là “nước mắt chảy xuôi”. Cha mẹ vì thương con, muốn con nên người nên cũng sửa dạy đứa con nào ngỗ nghịch, như tục ngữ Việt Nam nói: “Thương con cho roi cho vọt, ghét con cho ngọt cho bùi”. Thiên Chúa dựng nên chúng ta nên Ngài vẫn luôn tôn trọng quy luật Ngài đã tạo nên, vì Ngài không muốn “lập dị”. Ngài cho chúng ta được quyền tự do nhưng Ngài cũng sửa trị vì yêu thương chúng ta. Nước mắt không bao giờ chảy ngược!

Cũng với tinh thần đó, Thánh Phaolô đã khuyến cáo: “Anh em đã quên lời khuyên nhủ được nói với anh em như với những người con: Con ơi, đừng coi nhẹ lời Chúa sửa dạy, chớ nản lòng khi Người khiển trách. Vì Chúa thương ai thì mới sửa dạy kẻ ấy, và có nhận ai làm con thì Người mới cho roi cho vọt” (Dt 12:5-6). Và rồi ông còn nhấn mạnh: “Anh em hãy KIÊN TRÌ để cho Thiên Chúa sửa dạy. Người đối xử với anh em như với những người con. Thật vậy, có đứa con nào mà người cha không sửa dạy?” (Dt 12:7). Ai không bị nói tới là coi như “đồ bỏ” rồi. Vì thế, đừng tự ái mà để cho “cái tôi” vùng lên và nổi loạn.

Thánh Phaolô đề cập một sự thật rất hiển nhiên theo bản tính nhân loại: “Ngay lúc bị sửa dạy thì chẳng ai lấy làm vui thú mà chỉ thấy buồn phiền. Nhưng sau đó, những người chịu rèn luyện như thế sẽ gặt được hoa trái là bình an và công chính. Bởi vậy, hãy làm cho những bàn tay bủn rủn, những đầu gối rã rời, nên mạnh mẽ. Hãy sửa đường cho thẳng mà đi, để người què khỏi trật bước và hơn nữa, còn được chữa lành” (Dt 12:11-13). Rất rõ ràng, rất thực tế, và cũng rất đời thường.

Có Khó mới nên Khôn, nhờ Khôn mà bớt Khổ và khỏi Khốn – “ca hát” hay “khờ” còn tùy người (cả nghĩa đen và nghĩa bóng đối với KH). Chí sĩ Phan Bội Châu (1867-1940) đã có cách so sánh thú vị: “Ví phỏng đường đời bằng phẳng cả, anh hùng hào kiệt có hơn ai”. Và chí sĩ Nguyễn Thái Học (1902-1930) cũng đã dõng dạc minh định: “Đường đi khó không khó vì ngăn sông cách núi, mà khó vì lòng người ngại núi e sông”. Chứng tỏ rằng sự gian khó là thứ “xa xỉ phẩm” cần thiết để người ta khả dĩ thành nhân và sống có ý nghĩa hơn. Theo cách nói của Chúa Giêsu, đó là cách ĐI QUA CỬA HẸP để có thể vào được Nước Trời.

Quả thật, lịch sử đã cho thấy rằng chính gian khổ đã tạo nên những vĩ nhân lừng danh thế giới, khiến chúng ta phải tâm phục khẩu phục, trong Công giáo cũng rất nhiều vị thánh lớn là nhờ “đi đường hẹp” dẹp “đường rộng”. Vấn đề của chúng ta là có DÁM hay KHÔNG DÁM hành động như vậy mà thôi! Đừng bao giờ viện cớ với mấy liên từ “khó chịu” này: Vì, tại, bởi, nếu, giá mà, ước gì, phải chi,… Chỉ có nguy thôi!

Ngày xửa ngày xưa, trên đường lên Giêrusalem, Chúa Giêsu đã đi ngang qua các thành thị và làng mạc mà giảng dạy. Rồi có kẻ thắc mắc nên phải hỏi: “Thưa Ngài, những người được cứu thoát thì ít, có phải không?” (Lc 13:23). Ngài ôn tồn bảo họ: “Hãy CHIẾN ĐẤU để qua được CỬA HẸP mà vào, vì tôi nói cho anh em biết: có nhiều người sẽ tìm cách vào mà không thể được” (Lc 13:24). Có lẽ người hỏi không thỏa mãn chút nào với câu trả lời của Chúa như vậy. Thế nhưng, dù họ không phản ngôn thì chắc hẳn họ cũng cảm thấy có gì đó “khác lạ” và “ngược đời” lắm. Họ im lặng. Có thể họ chưa đồng ý nhưng cũng đã cân nhắc, mà cân nhắc thì phải suy nghĩ. Đêm đó, họ về nhà và phải suy tư nhiều về những “lời lạ” của Chúa Giêsu, rất có thể họ phải trằn trọc và khó ngủ. Biết đắn đó là có tín hiệu tốt rồi.

Dĩ nhiên Chúa Giêsu biết thừa là họ đang “đâu cái điền” lắm. Kệ, Ngài vẫn tỉnh queo và nói tiếp: Một khi chủ nhà đã đứng dậy và khoá cửa lại, mà anh em còn đứng ở ngoài, bắt đầu gõ cửa và nói: “Thưa ngài, xin mở cho chúng tôi vào”, thì ông sẽ bảo anh em: “Các anh đấy ư? Ta không biết các anh từ đâu đến!”. Bấy giờ anh em mới nói: “Chúng tôi đã từng được ăn uống trước mặt ngài, và ngài cũng đã từng giảng dạy trên các đường phố của chúng tôi”. Nhưng ông sẽ đáp lại: “Ta không biết các anh từ đâu đến. Cút đi cho khuất mắt ta, hỡi tất cả những quân làm điều bất chính!” (Lc 13:22-27). Chúa Giêsu luôn thích giản dị, thẳng thắn, nghiêm túc, nên những điều Ngài nói cũng luôn bình dị, thiết thực và gần gũi với đời sống dân chúng. Hầu như ai cũng có thể hiểu, trừ những người câu nệ hoặc cố chấp. Có tai mà không muốn nghe, có nghe cũng không muốn hiểu, lời vào tai này liền luồn sang tai kia mà bay theo gió...

Không ngập ngừng, không úp mở, không bóng gió, Chúa Giêsu nói rõ ràng: “Bấy giờ anh em sẽ khóc lóc nghiến răng, khi thấy các ông Ápraham, Isaac và Giacóp cùng tất cả các ngôn sứ được ở trong Nước Thiên Chúa, còn mình lại bị đuổi ra ngoài. Thiên hạ sẽ từ đông tây nam bắc đến dự tiệc trong Nước Thiên Chúa” (Lc 13:28-29). Người Việt cũng có câu: “Khi vui chẳng nhớ đến ai, đến khi nóng cứ trái tai mà sờ”. Cái “trái tai” bị chúng ta lợi dụng nhiều quá!

Tương tự, khi chúng ta thấy ai đó được hãnh diện về điều gì đó (ví dụ: người đạt giải trong một cuộc thi nào đó), có người bắt khao, có người ganh tỵ, có người làm ngơ, có người bĩu môi,… Thậm chí mua chiếc xe cũng bị đòi “rửa xe”, làm được cái nhà cũng phải “mừng tân gia”. Đủ dạng, đủ kiểu, đủ mức. Nhưng chúng ta đâu biết rằng người đó đã nỗ lực và khổ luyện như thế nào mới được vậy, và cũng chẳng thiếu sự mất mát nào đó. Gian khổ càng dày, hạnh phúc càng cao. Thiên Chúa tuyệt đối chí công. Vả lại, Chúa Giêsu đã xác định: “Không có Thầy, anh em chẳng làm gì được” (Ga 15:5). Thánh Vịnh cũng nói rõ ràng: “Ví như Chúa chẳng xây nhà, thợ nề vất vả cũng là uổng công” (Tv 127:1). Bao nhiêu nỗ lực cũng vô ích mà thôi!

Quá trình vào Nước Trời cũng vậy. Nếu cứ thảnh thơi, sống khơi khơi, chơi tà tà trong lúc hành trình thì chẳng có gì đáng nói, đáng công, đáng thưởng. Những người chịu thiệt thòi ở cuộc đời này, nếu biết kết hợp với cuộc khổ nạn và tử nạn của Đức Kitô thì sẽ lợi ích lắm. Chắc chắn Thiên Chúa có kế hoạch độc đáo của Ngài. Những người đó không chỉ chịu thiệt thòi mọi thứ ở cuộc đời tạm này, mà thậm chí họ còn bị chúng ta khinh khi, miệt thị, ruồng rẫy. Nếu họ chịu khổ đủ thứ mà “tương lai” không xán lạn thì hóa ra Thiên Chúa bất công. Thế nhưng không phải vậy! Và Ngài tuyên bố thẳng thắn: “Những kẻ đứng chót sẽ lên hàng đầu, và có những kẻ đứng đầu sẽ xuống hàng chót” (Lc 13:30). Một dạng hoán vị vô cùng thú vị – khốn đốn cho người nọ và ngạc nhiên cho người kia. Giờ G đã điểm. Không thể thay đổi được gì nữa!

Câu kết luận của Chúa Giêsu là lời “nhắc khéo” với những ai đang an nhàn hưởng thụ cuộc sống, đang ung dung tự tại, đang vinh thân phì da ở đời này. Thánh Phaolô cũng đã có lần cảnh báo: “Ai tưởng mình đang đứng vững thì hãy coi chừng kẻo ngã” (1 Cr 10:12).

Lạy Thiên Chúa, xin giúp chúng con tỉnh thức, can đảm và khôn ngoan “lách mình” vào những lối hẹp của cuộc sống đời này để tôi luyện chính mình có thể nên hoàn thiện và nên giống Con Một Yêu Dấu của Ngài. Xin Ngài ban ơn cho mọi người sống đúng trách nhiệm và bổn phận của mình, xin nâng đỡ những người đau khổ để họ biết dùng chính đau khổ làm bậc thang lên Nước Trời. Chúng con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu, Đấng Cứu Độ duy nhất của nhân loại. Amen.

TRẦM THIÊN THU