Ðức cố Giám Mục Bartôlômêô Nguyễn Sơn Lâm

Tinh thần Phúc Âm mới. Yêu mến thù địch

Có thể nói ai cũng biết bài Tin Mừng chúng ta vừa nghe đọc, kể cả người ngoài Kitô giáo. Hết mọi người đều biết đạo Chúa dạy phải yêu mến thù địch và làm ơn cho những kẻ oán ghét mình. Hơn nữa, người ta còn biết đến cả chi tiết của lời Chúa dạy: Nào kẻ tát má này thì hãy chìa má kia nữa cho nó, và người đoạt áo choàng cũng đừng cản nó lấy áo lót. Không biết trong thế gian này đã được mấy người thi hành triệt để những điều dạy này? Hay người ta phải giải thích lệnh Chúa truyền một cách “bóng bẩy” hơn? Hai bài Kinh Thánh kia đọc trong thánh lễ hôm nay có giúp chúng ta hiểu bài Tin Mừng chính xác hơn không? Chúng ta cứ thử xem thế nào!

1. Bài sách Cựu Ước

Câu chuyện Ðavít xứng đáng đi trước bài Tin Mừng. Ngay ở thời Cựu Ước, người ta đã biết tha thứ cho cừu địch. Ðavít tha chết cho Saul mặc dù vua này chỉ muốn thủ tiêu Ðavít. Ðọc kỹ lại câu chuyện, chúng ta còn khám phá được nhiều chi tiết đáng kể nữa.

Như mọi người biết Saul là vị vua đầu tiên của con cái Israen. Ông đã có thời được Chúa tin dùng và chúc phúc. Nhưng ông đã bất trung, làm nhiều điều tội lỗi, khiến Chúa phải chọn một người khác để thay thế ông. Ðó là Ðavít, một cậu bé chăn chiên có mái tóc hoe, đôi mắt xinh xắn và dáng vẻ khôi ngô. Chúa cho Ðavít thắng được tên Gôliát từng đe dọa thách thức con cái Israen. Nhờ đó Ðavít được đưa vào đền vua. Nhưng những tiếng ken của dân chúng lại làm cho Saul ghen ghét Ðavít. Bao nhiêu cạm bẫy ông đặt ra, Ðavít đều thoát khỏi. Lòng Saul lại càng như lửa cháy. Ðavít biết thân phận đành bỏ trốn, lang thang lâu năm nơi đất khách quê người và thường phải lấy sa mạc mênh mông làm nơi ẩn núp. Nhưng Saul vẫn không buông thả. Bài sách Samuen hôm nay cho thấy ông lấy cả 3,000 tinh binh, thân hành di truy lùng Ðavít.

Chắc chắn cuộc săn đuổi đã khiến ông mệt nhọc. Ông phải nằm ngủ, nhưng quân binh vẫn đóng trại chung quanh. Ðavít nhìn thấy, Và đem theo một người bộ hạ. Ðavít đã có thể lén đến gần Saul mà chẳng ai biết gì. Sung sướng, tên bộ hạ xin phép hạ thủ Saul. Ðavít không cho, chỉ lấy cây giáo và chóe nước nơi đầu chỗ Saul nằm rồi đi. Sang đến bên kia sườn núi, Ðavít mới lên tiếng đánh thức quân binh của Saul và nói cho họ rõ: Hôm nay nếu muốn sát hại Saul, thì Ðavít đã làm xong.

Người ta có thể nghĩ Ðavít có thái độ quân tử không? Lịch sử cũng kể nhiều vị đại tướng và hoàng đế tha chết cho kẻ thù một cách cao thượng như vậy. Nhưng bấy giờ Ðavít không phải là hoàng đế hoặc đại tướng mà vẫn còn là một kẻ cô đơn phải lẩn trốn sự truy lùng của quân binh nhà vua. Ðavít đã không hành động như các nhà chính trị và quân sự hào hiệp. Chàng nhỏ bé hơn nhiều. Mặc dù được Chúa chọn, chàng vẫn cư xử như kẻ bầy tôi của vua Saul. Chàng chưa thay đổi gì cả, kể từ ngày được xức dầu, ngoại trừ bản chất đơn sơ, đạo đức của kẻ mục tử bây giờ được thêm ơn Chúa đã dám liều mạng trong nhiều cử chỉ hào hiệp.

Chính vì vậy đoạn văn này không thể là một trang anh hùng ca, mặc dù có nhiều yếu tố khiến tác giả có thể dùng để tạo nên một áng văn như thế.

Ở đây, Ðavít không tỏ ra là một tay anh hùng, nhưng chỉ là một tâm hồn đạo đức, Ðavít không để cho bộ hạ lấy đầu Saul chỉ vì chàng kính sợ Chúa và giữ lời Chúa truyền dạy. Chàng biết Saul là đấng đã được xức dầu và Luật pháp không cho phép ai động đến một con người như thế. Chàng không nghĩ đến quyền lợi của mình, chàng tôn trọng ý Chúa. Chàng để Chúa quyết định cho Saul.

Do đó, nếu chỉ đọc đoạn văn hôm nay, chúng ta mới chỉ thấy lòng đạo đức của Ðavít. Lòng kính sợ Chúa đã khiến chàng không muốn tra tay trên đấng được xức dầu của Ðức Giavê. Phải đọc thêm nữa, đọc tất cả những đoạn nói đến quan hệ giữa Saul và Ðavít, chúng ta mới thấy rõ lòng yêu kẻ thù của Ðavít. Mặc dù Saul luôn tìm cách hạ sát mình, Ðavít từ đầu chí cuối vẫn một lòng kính yêu đối với chủ mình. Chàng không xét đến quyền lợi riêng nhưng luôn chỉ muốn cầu hòa và không bao giờ có lòng thù ghét Saul. Với bối cảnh chung như vậy, chúng ta có thể bảo đoạn văn hôm nay cũng nói lên lòng yêu thương thù địch của Ðavít. Chàng đã tha chết cho kẻ luôn tìm cách sát hại mình một cách vô cớ. Và đoạn văn này xứng đáng đi trước bài Tin Mừng hôm nay.

Tuy nhiên một lần nữa chúng ta đừng quên lòng đạo đức của Ðavít. Chính vì kính sợ Chúa mà chàng đã cư xử rất quảng đại và hào hiệp với Saul. Nhà vua không ngớt thù ghét chàng, nhưng chàng lại luôn giữ một lòng kính yêu. Ðavít vẫn còn treo cao tấm gương đó cho chúng ta khi muốn thi hành lời Tin Mừng hôm nay.

2. Bài Tin Mừng

Tác giả Luca trong đoạn văn này tỏ ra không quan tâm nhiều lắm đến khía cạnh văn chương. Nghe đọc lần đầu chúng ta chẳng thấy luận lý gì cả. Các tư tưởng xem ra được viết ra bừa bãi không theo một thứ tự nào cả. Cũng có láy đi láy lại một vài ý nhưng tác giả không dụng ý xếp thành hệ thống, khiến người đọc và nghe khó nhớ được tất cả.

Là vì đây là đoạn văn tiếp nối Bài giảng trên Núi về các Mối phúc thật, diễn tả tinh thần Phúc Âm mới mẻ của Chúa Giêsu. Người tiếp tục bài giảng lạ lùng ấy bằng đoạn văn hôm nay, có thể nói không phải để đưa ra thêm ý tưởng nào, nhưng chỉ để trưng ra một số các thí dụ để giải thích thêm về tinh thần Phúc Âm. Tinh thần này là một sự sống mới, sự sống của chính Thiên Chúa muốn chia sẻ với loài người. Chắc chắn không một công thức nào có thể diễn tả đầy đủ. Một bài thuyết minh dài với cấu trúc chặt chẽ cũng không hứa hẹn hơn. Người ta phải chọn nhiều quan điểm, nhiều khía cạnh để nhìn vào, họa may chân lý mới, hiện lên được trong sự phong phú của nó.

Vậy, ở đây Chúa Giêsu muốn dùng nhiều ví dụ khác nhau để đưa thính giả của Người vào tinh thần mới của Phúc Âm. Và đám thính giả này, theo Luca cho biết ở đầu Bài Giảng Trên Núi, là nhóm đông môn đệ cùng đoàn lũ dân chúng đông đảo. Nhưng thật ra khi nói, Chúa Giêsu lại ngước mắt nhìn riêng các tông đồ. Chúng ta có thể hiểu các môn đồ đây là Nhóm 12 tông đồ mà Người mới chọn. Tuy nhiên, đúng hơn nên hiểu từ ngữ theo một nghĩa rộng hơn, bao gồm tất cả các môn đệ. Nhất là nơi Luca, chữ môn đồ thường ám chỉ mọi tín hữu trong Hội Thánh buổi sơ nguyên. Như vậy, có thể nói Luca viết bài này cho tất cả chúng ta nay là môn đồ của Chúa Giêsu.

Người dùng một số ví dụ để đưa chúng ta vào tinh thần Phúc Âm mới của Người. Trước hết, Người dạy chúng ta “hãy yêu mến thù địch và làm ơn cho những người oán ghét các ngươi”. Những ý sau chỉ diễn tả thêm. Nào là hãy chúc lành cho kẻ nguyền rủa, khẩn cầu cho kẻ ngược đãi, kẻ tát má này hãy chìa má kia nữa. Chúng ta không có điều kiện để phân tách tỉ mỉ từng câu từng chữ, nhưng chúng ta phải biết Chúa muốn dạy gì đây.

Người thế gian thường oán ghét thù địch và chỉ muốn làm hại nó hoặc chỉ muốn cho nó bị hại. Còn tinh thần mới của Chúa đem đến là lòng yêu thương và làm ơn. Nhưng để hiểu rõ ý của Chúa, có lẽ tiên vàn chúng ta phải xác định ai là thù địch. Ðối với người Do Thái, hết mọi người không phải là con cái Israen đều là thù địch - vì họ có tôn giáo khác và luôn luôn trở thành cạm bẫy dụ dỗ họ rơi vào đa thần tà giáo. Thế nên có thể nói vì muốn bảo vệ một cách quá khích mà người Do Thái coi mọi người như thù địch... Sang đến môi trường của Luca, nói với các môn đồ của Chúa, thù địch theo nghĩa trên bây giờ lại là những người Do Thái và đặc biệt là hoàng đế Rôma và các khanh tướng của ông đang bắt đạo thời bấy giờ.

Vậy tinh thần mới của Phúc Âm bây giờ không giống như các lệnh truyền thời Cựu Ước nữa. Chúa Giêsu đã đến thiết lập Nước Trời, không đóng khung trong một dân tộc và truyền thống của dân tộc ấy, nhưng mở rộng hai cánh tay trên thập giá để đón nhận mọi tâm hồn thống hối ăn năn. Người đến đem tình yêu cứu độ đến cho mọi người tội lỗi. Môn đệ của Người không còn được kỳ thị ai nữa. Ngay đối với những kẻ bắt bớ mình, họ cũng phải theo gương Chúa trong mầu nhiệm Cứu Thế; chấp nhận sỉ nhục, đau thương và khẩn cầu chúc phúc cho kẻ làm khổ mình “vì chúng không biết việc chúng làm”. Trong mầu nhiệm thánh giá cứu chuộc Chúa Giêsu Kitô giống như Người Tôi Tớ đau khổ trong sách các tiên tri. Thế nên ở đây tác giả Luca gợi lên hình ảnh tát má, giật áo... những điều mà Ðức Giêsu Kitô cũng đã phải chịu. Tác giả không có ý bảo chúng ta phải thi hành theo chữ đen, nhưng dạy chúng ta phải có tinh thần như Chúa chúng ta trong mầu nhiệm Thánh Giá. Hiểu như vậy, chúng ta sẽ đọc thấy một tinh thần mới, tinh thần của các mối phúc thật, được diễn tả trong đoạn văn này, hơn là khẳng định đây là những việc mà chúng ta phải thi hành theo nghĩa đen. Nói đúng hơn, có tinh thần của Chúa Cứu Thế trong mầu nhiệm Tử nạn - Phục sinh rồi, thì mới hiểu và mới làm được những lệnh truyền kia, và còn làm hơn thế nữa, miễn sao chứng tỏ được mình là môn đồ của Chúa.

Cũng vì vậy mà Luca không dừng lại ở những việc trên. Người còn đi xa hơn, nói đến việc cho vay mượn và cho của cải. Người không nghĩ đến những điều người viết trong sách Công vụ Sứ đồ sao? Các môn đồ thời ấy biết chia sẻ cho nhau để ở giữa họ không ai phải thiếu thốn. Lòng yêu mến thù địch đã biến sang tình huynh đệ chân thật mà Chúa Giêsu đã dạy bảo và đã gọi là lệnh truyền và giới răn mới của mình. Và nền tảng, nguồn gốc của tinh thần và lệnh truyền ấy, chính là lòng thương xót của Thiên Chúa. Người thương xót con cái loài người, trước đây thù địch với Người và với nhau. Người cho Con Một của Người xuống thế, đem lòng thương xót đó đến hòa giải hết thảy nên một dân tộc mới là đoàn con và là đoàn chiên của Chúa. Chính lòng thương xót đã đổi mới họ và ban cho họ sự sống mới, sự sống của lòng thương xót, khiến ai có sự sống mới cũng phải đầy lòng thương xót.

Sách Tin Mừng Luca đã được mệnh danh là tác phẩm của lòng thương xót. Ðoạn văn hôm nay nằm trong tác phẩm ấy. Nó cũng chẳng muốn nói gì hơn là dạy ta hãy theo gương lòng thương xót của Chúa biểu lộ đặc biệt trong mầu nhiệm Cứu Thế để chúng ta luôn có nếp sống và thái độ xót thương mọi người, khiến không ai còn là thù địch hoặc xa lạ, nhưng hết thảy đã trở thành anh em vì đã là môn đồ của Chúa. Nếu ngay trong đạo Do Thái cũng chỉ có một loại thù nghịch đáng kể là thù nghịch làm hư hỏng niềm tin; mà tinh thần mới của Phúc Âm đã hủy bỏ loại thù nghịch đó rồi, thì đối với người môn đồ của Chúa không còn có thể có một mối thù nghịch nào nữa, khiến đạo của họ mới thật là bác ái yêu thương. Thực tế họ có thể sống được như vậy không?

3. Bài thơ Phaolô

Thánh Tông Ðồ rất thực tế. Bức thư này của người thường được gọi là Bức Thư của người Công Giáo, nói đến nếp sống Công Giáo trong Hội Thánh Công Giáo, đang khi thư Rôma được gọi là thư của người Tin Lành vì được những người này yêu thích cách riêng. Vậy trong thư nói về nếp sống Công Giáo, Phaolô không ảo tưởng nghĩ rằng mọi môn đồ của Chúa đều đã hoàn toàn và có thể thi hành các lệnh truyền của Chúa cách dễ dàng. Ðặc biệt tinh thần mới mà Chúa Giêsu đã mang đến, theo thánh nhân, chúng ta đón nhận trong thân xác yếu hèn, chẳng khác những bình sành lọ đất. Chúng ta khó giữ được. Và càng khó thi hành được. Bởi vì chúng ta không thần thiêng như Thiên Chúa. Chúng ta được cấu tạo bằng thể xác và linh hồn. Hơn nữa Ơn Chúa đến đổi mới chúng ta, nâng cao bản tính con người lên, kết hợp và chia sẻ sự sống Thiên Chúa, khiến nơi chúng ta vừa có con người cũ do Ađam lưu truyền vừa có con người mới do Chúa Giêsu mặc cho. Con người Ađam do tự đất, nên luôn hướng chiều về đất. Con người Giêsu do tự trời, nên muốn kéo chúng ta lên những sự cao siêu. Con người do đất là người trần ai, muốn sống như người phàm trần, con người do Chúa kéo chúng ta bắt chước nếp sống của Người. Vì người môn đồ ở trong một thế hai chiều như vậy, nên họ luôn bị giằng co. Tự nhiên họ muốn đối xử với mọi người theo cách thế gian là yêu bạn hữu ghét thù địch. Nhưng ơn của Chúa, tinh thần mới của Phúc Âm mà họ nhận được khi tái sinh trong phép rửa, lại thúc giục họ thi hành lệnh truyền của Chúa là yêu mến thù địch.

Do đó, kết luận hiển nhiên là nếu muốn thi hành điều Chúa dạy, họ phải tăng cường tinh thần của Người. Thánh lễ cho ta cơ hội đặc biệt để làm công việc này. Nhờ thân thể vinh quang của Chúa Giêsu mà chúng ta được lãnh nhận, Thánh Thần được ban thêm cho ta, sức sống thần linh được tăng cường để chúng ta lựa chọn nếp sống Phúc Âm. Chúng ta được hạnh phúc hơn đã sống theo tinh thần của Chúa, Ðấng đã đến để thi hành công cuộc hòa giải. Người lôi kéo chúng ta vào mầu nhiệm Cứu Thế, nơi mà kẻ tội lỗi và trước đây là thù địch cũng được hưởng lòng thương xót, để hết thảy trở nên Dân mới và là anh em với nhau. Xin cho chúng ta nhờ thánh lễ này được nhiều tinh thần ấy.