Điện thoại của
bạn dễ lộ thông tin?
Liệu chúng ta có cảm thấy
không an toàn khi tải lên mạng xã hội và lên các ứng dụng ảnh tự chụp (selfies)
và những thông tin riêng tư khác nếu như danh tính của ta được dấu kín? Không
an toàn chút nào cả, theo giải thích của Molly Crain.
Điện thoại thông minh đã
thay đổi cuộc sống của chúng ta về nhiều mặt. Nó kết nối ta với thế giới bên
ngoài qua email và mạng xã hội, hướng dẫn ta nếu ta lạc đường, và giới thiệu
các cửa hàng và dịch vụ quanh ta. Nhưng mức độ tiện lợi lại có giá của nó và
công chúng mới chỉ mới bắt đầu nhận thấy điều này.
Trong cái thế giới mà sự
riêng tư trên mạng là mối lo đang gia tăng thì chuyên gia an ninh mạng nói rằng
một trong những giả định lớn nhất là nếu danh tính của chúng ta được dấu kín
thì chúng ta sẽ an toàn và kể như được ẩn danh. Nhưng bằng chứng cho thấy chỉ cần
một chút xíu thôi là danh tính của ta bị lộ. Mới đây một nghiên cứu về dữ liệu
thẻ tín dụng cho thấy chỉ cần đến bốn mẩu thông tin để xác định bất kỳ cá nhân
nào trong số liệu ghi chép của thẻ tín dụng “ẩn danh tính” của họ, một trong những
thứ đó là tọa độ GPS được lấy từ điện thoại thông minh của bạn.
Vậy là cái tưởng là vô hại
trong chiếc điện thoại lại thành một mối đe dọa lớn nhất cho sự riêng tư của bạn,
chính xác là cái gì có thể rút ra được từ thông tin trên điện thoại, và trong
tương lai bạn có thể bảo vệ những dữ liệu cá nhân như thế nào?
Những loại dữ liệu nào đặt
bạn vào thế rủi ro nhất?
Ngày, thời gian, vị trí địa
lý và số xê ri của điện thoại thông minh, là những dữ kiện có khả năng nhiều nhất
tiết lộ sự di chuyển của bạn. Tập hợp lại, chúng được gọi là siêu dữ liệu
(metadata), hoặc là các tập tin EXIP của điện thoại thông minh, những mẩu thông
tin này có thể được kết nối với nhau để xác định được danh tính của bạn.
Người ta coi việc gắn định
vị là mối đe dọa chung nhất, nó là một đặc tính mà nhiều ứng dụng sử dụng xác định
và công bố vị trí chính xác của bạn. Trên Facebook thì việc gắn định vị được
coi như một dịch vụ mà bạn tự động chọn khi bạn đăng tải bất kỳ thông tin gì hoặc
trao đổi câu chuyện qua Instant Messenger trừ khi bạn vô hiệu nó. Việc gắn định
vị cũng là đặc tính ở các ứng dụng khác nữa như là Instagram và Twitter, và được
hiểu là nó cho biết vị trí người sử dụng mà không nghĩ là ai đó đang theo dõi.
Điện thoại để lộ việc tôi
làm như thế nào?
Đầu năm ngoái một kẻ trộm
tên là Ashley Keast đã bị bắt giữ sau khi đăng tải một ảnh tự chụp để khoe
khoang trên điện thoại thông minh mà hắn ăn cắp được. Mặc dù hắn đã thay thẻ
Sim của điện thoại ăn cắp trước khi tải ảnh lên mụcWhatsApp nhưng các bạn của
người mất trộm đã xác định được vị trí của hắn và báo cảnh sát.
Mới gần đây hơn, ứng dụng
trên máy di động về hẹn hò tình ái Grindr dã bị thanh tra do để lộ quá nhiều về
vị trí của người sử dụng. Colby Moore và Patrick Wardle của hãng an ninh nạng
Synack đã phát hiện ra là nếu một cá nhân tạo ra ba tài khoản cá nhân riêng biệt
trên Grindr và truy tìm một người sử dụng cụ thể nào đó thì mỗi một tài khoản
có thể là một phương tiện để định vị người sử dụng theo hệ tam giác. Hãng
Synack cũng nói rằng các ứng dụng hẹn hò tình ái khác dễ bị xảy ra vấn đề này
vì sử dụng cùng công nghệ.
May sao chuyên gia an ninh
máy tính Graham Cluley nói rằng vị trí địa lý trên mạng xã hội là điều mà bạn
có thể kiểm soát được thông qua điều chỉnh cài đặt dịch vụ dữ liệu vị trí ở điện
thoại và các ứng dụng của bạn. Tuy nhiên siêu dữ liệu cũng có thể bị thu thập từ
điện thoại thông minh của bạn ngay cả khi bạn thực hiện một nhiệm vụ cơ bản nhất
là gọi điện thoại.
“Không phải là ai đó đang
nghe cuộc gọi của bạn,” Cluley nói về thông tin mà các công ty điện thoại di dộng
thu lượm từ khách hàng của họ. “Nhưng cái mà họ có thu thập là thông tin về bạn
gọi cho ai, thời gian gọi bao nhiêu và bạn đang ở đâu khi bạn gọi.”
Do vậy cho dù là câu chuyện
trao đổi được giữ kín nhưng người ta có thể vẫn chắp vá được các dữ kiện và điều
này có thể có những hệ lụy nghiêm trọng. “Nếu bạn gọi điện tới dịch vụ tình dục
vào lúc hai giờ đêm và nói 18 phút thì không ai biết bạn đã nói gì.” Cluley
nói. “Nhưng tôi nghĩ người ta có thể hiểu dễ dàng được những gì bạn làm.”
Nhưng tôi chưa đồng ý, như
vậy có hợp pháp không?
Thực tế là bạn đã đồng ý.
Mỗi khi dùng một mạng xã hội hoặc sử dụng một dịch vụ trực tuyến miễn phí như
Facebook thì bạn đã đồng ý với lựa chọn là mọi sự đi lại của bạn đều được ghi
nhận hễ bạn sử dụng dịch vụ.
Không may là khi tiếp cận
với những tiện ích này nó sẽ để lại dấu vết qua số liệu rất chi tiết và chúng
có thể tổng hợp lại và mô tả về bạn và danh tính của bạn. Giống như việc các
công ty điện thoại có quyền lưu số liệu về các cuộc gọi của bạn, các nhà mạng
xã hội cũng làm như vậy khi bạn lựa chọn sử dụng dịch vụ của họ để liên hệ với
bạn bè hoặc những người quan tâm tới bạn trên mạng. Chính sách riêng tư của
Instagram đã giải thích điều mà họ sẽ làm với các dữ liệu của người sử dụng tại
phần có tiêu đề “Chúng tôi sử dụng thông tin của bạn như thế nào”, cụ thể như
sau, “… để cung cấp, cải thiện, thử nghiệm và theo dõi tính hiệu quả của dịch vụ
của chúng tôi.”
Không phải tất cả các tài
liệu trên đều ngắn, dễ hiểu và rõ ràng, nghĩa là đại đa số dân chúng khó có thể
đọc được. Theo nhóm người sử dụng Which thì tổng số từ của tài liệu điều khoản
và điều kiện của Paypal là 36.275 từ, dài hơn cả truyện Hamlet của Shakespeare.
Năm ngoái Ủy Ban Khoa Học và Công Nghệ của Hạ Nghị Viện Anh có phê bình các
hãng mạng xã hội như là Facebook and LinkedIn vì viết khó hiểu và dài dòng, người
đứng đầu Ủy Ban nói một số người phạm lỗi tồi tệ nhất rằng họ “viết lăng nhăng
vô nghĩa chỉ trừ luật sư Mỹ có bằng hành nghề mới hiểu nổi”.
Điện thoại của tôi còn để
lộ những gì nữa?
Những người nổi tiếng và
những cá nhân có địa vị cao khác cảm thấy dữ liệu được lưu là đặc biệt phiền
toái. Năm ngoái, một bộ dữ liệu đã được Hội Đồng Taxi và Xe Limousine ở Thành
phố New York công bố trong đó có mọi chuyến đi phục vụ trong năm 2013,
theoNeustar Research, “bao gồm cả thời gian đón và trả khách, địa điểm, giá tiền
thuê và tiền boa ...''
Do thông tin này được đưa
ra công khai nên Anthony Tockar, một sinh viên tốt nghiệp ở Northwestern và thực
tập tại Neustar, có thể tìm ra được các ngôi sao như Bradley Cooper and Jessica
Alba đã lên taxi ở đâu trong Thành phố New York, phỏng đoán lý do và cho hay họ
hào phóng (hoặc không hào phóng) đến thế nào khi boa.
May quá, tôi không phải là
nhân vật nổi tiếng, vậy ai quan tâm đến tôi?
Những dữ liệu của taxi có
thể được dùng để xác định bạn đã ở đâu, thí dụ taxi đã thả bạn tại một câu lạc
bộ múa khỏa thân hay tại nhà ở của bạn. Ở một nơi khác, số liệu mô tả cũng có
thể dùng để chứng minh những thông tin mờ ám hơn của chúng ta. Tình trạng bệnh
thần kinh của con người cũng có thể được xác định qua tần số các cuộc gọi và
qua việc sử dụng tổng thể về điện thoại, theo báo cáo của Tạp chí Công Nghệ
MIT. Một ứng dụng mới do Trường Dartmouth thiết lập có thể nêu sự trùng hợp giữa
những số liệu của người sử dụng điện thoại với các tình trạng căng thẳng, suy sụp
tinh thần và cô đơn. Nghiên cứu điều tra về tâm tính của sinh viên cũng chứng
thực rằng những hoạt động sử dụng điện thoại có tương quan với năm học của sinh
viên.
Tôi sẽ phải lo lắng đến mức
nào về khả năng ai đó sẽ theo dõi tôi?
Bạn càng dùng nhiều trang
mạng để giao lưu thì bạn càng dễ bị hack. Ở một mức độ thân tình hơn, hacker
cũng có thể là một người quen biết, thí dụ một tình địch.
Theo Cluley phần mềm
spyware (lấy trộm thông tin và dò la) được bán công khai trên mạng và có thể được
dùng để đột nhập các thiết bị nhằm theo dõi hoạt động của một điện thoại thông
minh khác, thí dụ như vị trí GPS, các cuộc gọi và tin nhắn. Các thiết bị đột nhập
là sản phẩm của iOS Apple có thể được lấy ra từ hệ điều hành, nó có thể giúp
cho các hacker tải xuống các ứng dụng mà Apple không phê duyệt. Mặc dù phần mềm
spyware này thường được quảng cáo là để cha mẹ theo dõi con cái, nhưng không có
nghĩa là nó luôn luôn được dùng như vậy.
Sau đó, lại có phần mềm nhận
diện. Phần mềm được ưa chuộng nhất của các dịch vụ này là DeepFace mà Facebook
sử dụng để nhận diện ảnh bạn bè của bạn. John Bohannon tại tạp chí Khoa học nói
rằng Chính phủ Mỹ cũng đang tìm cách tiếp tục phát triển công nghệ này và “đã
rót tiền vào nghiên cứu tại trường đại học về nhận diện ”. Nỗi sợ vấn đề này sẽ
là thế nào đối với tính riêng tư và sự theo dõi đang gia tăng.
Các công ty sẽ làm gì về vấn
đề này?
Điều quan trọng cần biết
là khi bạn đang sử dụng mạng xã hội thì bạn không chỉ là người tiêu dùng mà bạn
còn là sản phẩm nữa. Do vậy, sẽ là hoàn toàn bất lợi cho các công ty mạng xã hội
để lúc này chuyển đổi mô hình kinh doanh để tạo thuận lợi cho người sử dụng.
Tuy nhiên, điều này lại mở ra cơ hội cho các công ty khác tạo ra phần mềm có thể
trá hình và làm hỏng dữ liệu theo dõi.
Một ứng dụng mang tên
CacheCloak đang được thiết lập để che giấu tọa độ GPS của bạn bằng cách gửi cho
Google hoặc Yelp nhiều tuyến đường có thể dẫn tới tới địa điểm của bạn thay vì
chỉ có một tuyến đường mà bạn thực sự sử dụng. Những mật khẩu được xác thực bằng
giọng nói cũng là một dạng khác của công nghệ bảo vệ tính riêng tư, nó đang có
nhu cầu lớn trên thị trường. Với khả năng mở khóa điện thoại thông minh của bạn,
voiceprints (nhận biết giọng nói) có thể là cái chúng ta mở khóa công nghệ
tương lai như thế nào.
Tôi sẽ phải làm gì nếu tôi
hoang mang?
Cũng may là ở đây có nhiều
điều mà bạn có thể làm được để giảm thiểu lượng dữ liệu cá nhân. Giải pháp đơn
giản nhất là vào phần cài đặt riêng tư trong điện thoại thông minh của bạn và lựa
chọn ứng dụng nào bạn thích hoặc không thích dùng dịch vụ địa điểm dữ liệu.
Theo mặc định thì “Cho phép nhập địa điểm” sẽ được bật cho từng ứng dụng được
kê danh sách. Bạn có lựa chọn tùy thích: Always, While Using, or Never (Luôn
dùng, Khi sử dụng, hoặc Không bao giờ). Nếu cần bạn cũng có thể tắt hoàn toàn dịch
vụ số liệu địa điểm, nhưng việc này sẽ ngăn cản bạn thưởng thức cái xa xỉ cơ bản
mà điện thoại thông minh cho bạn là tra cứu bản đồ.
Đối với mạng xã hội bạn có
thể riêng tư hóa tài khoản trên các ứng dụng như Facebook, Instagram, và
Twitter để chỉ có bạn bè của bạn xem được những thứ bạn tải lên. Trên Facebook
bạn có thể khởi sự nút bật tắt “Kiểm tra những post bạn bè tag bạn trước khi
chúng xuất hiện trên trang của mình?” sao cho không có cài gì hiển thị về trên
trang của bạn mà không được bạn kiểm soát. Còn nữa, đừng quên tắt geotagging,
nó là một cái ghim địa điểm nhỏ ở trên thanh tình trạng và ở phạm vi Instant
Messenger mà bạn có thể khởi sự nó hoặc vô hiệu nó theo ý thích của bạn.
Về quy tắc cơ bản, bạn nên
nhớ điều này: Nếu bạn không muốn thông tin như ảnh của bạn rơi vào tay những
người không đáng nhận, xin đừng gửi đi.
Molly Crain – Báo Mai -
|