Ung thư ruột già (Colon
cancer)
Tobin
Gibb, 6 lần đoạt giải thưởng Grammy, ca sĩ của ban
nhạc Bee Gees nổi danh một thời vừa qua đời vì ung
thư ruột già vào tuổi 62. Trong vòng hai tháng
qua, ông phải trải qua hai lần giải phẫu khẩn cấp
và được trị liệu mạnh bằng chất hóa học, song sự
chữa trị tận tình của các bác sĩ cũng không ngăn
được ung thư lan sang gan ông, gây suy gan khiến
ông mất mạng. Con người tài hoa và danh vọng đã
mất mạng vì một nguyên nhân không đáng: ung thư
ruột già có thể ngừa được.
Do vậy, chỉ thị
của Medicare đưa xuống các tổ hợp y tế chăm sóc
sức khỏe cho những vị cao niên gia nhập tổ hợp, là
phải truy tìm ung thư ruột già cho các vị. Bác sĩ
trong tổ hợp phải gắng thi hành chỉ thị này; mong
các vị giúp bác sĩ chu toàn nhiệm vụ. (Đầu năm
tới, các vị có Medi-Medi chưa gia nhập tổ hợp cũng
sẽ bị buộc gia nhập tổ hợp, và vào ngày 1 tháng
10/2012, sẽ nhận được giấy thông báo.)
Mỗi
năm, có 11 triệu trường hợp ung thư ruột già mới
xảy ra trên toàn thế giới. Riêng tại Mỹ, ung thư
ruột già nhiều chỉ sau ung thư phổi, mỗi năm có
thêm 150.000 trường hợp, làm thiệt mạng khoảng
50.000 người. Đây rồi chúng ta ngày sẽ sống lâu
hơn, người già nhiều hơn, và số người bị ung thư
ruột già sẽ tăng lên. Ung thư ruột già đến với phụ
nữ hơi nhiều hơn đàn ông một chút.
Hầu
hết các bướu độc ung thư ruột già phát sinh từ
những bướu thịt lành tính có tên "adenomatous
polyps". Trong lòng ruột già, hay có những chỗ lồi
lên, tạo thành những bướu thịt dư ra gọi là
"polyp". Tùy theo cấu trúc của các bướu thịt dư
này, người ta chia chúng làm 3 loại: juvenile
polyp (nonneoplastic hamartoma), hyperplastic
polyp (hyperplastic mucosal proliferation) và
adenomatous polyp. Theo thời gian, chỉ có loại
bướu thịt dư adenomatous polyp là có thể biến
thành ung thư. Đến 30% người lớn tuổi chúng ta có
bướu thịt adenomatous polyps trong ruột già, và
thường thì chúng im lặng, chẳng gây triệu chứng gì
cả để ta biết. Thế mới lo, tuy không phải bướu
thịt adenomatous polyp nào sau cũng biến thành ung
thư.
Ai
dễ bị ung thư ruột già?
Một
số yếu tố được xem dễ đưa đến ung thư ruột
già:
- Tuổi tác: 90% các trường hợp ung thư
ruột già xảy ra ở người 50 tuổi trở lên.
- Di
truyền:
25% số người bị ung thư ruột già có
người thân trong gia đình cũng bị ung thư ruột
già. Như vậy, trong nhiều trường hợp, tính di
truyền của loại ung thư này rất mạnh. Đi khám bác
sĩ, nếu người thân trong gia đình bị ung thư ruột
già, bạn nhớ cho bác sĩ biết.
- Người
trước bị ung thư ruột già dễ có ung thư ruột già
nữa. Người có bướu thịt adenomatous polyp trong
ruột già dễ bị ung thư ruột già hơn người
khác.
- Thực phẩm:
Tuy nguyên nhân gây
ung thư ruột già chưa được biết rõ, nhưng có lẽ
ung thư ruột già là bệnh của những người thích ăn
thịt.
Người
ta thấy ung thư ruột già xảy ra thường hơn ở người
thuộc tầng lớp khá, sinh sống nơi phồn hoa đô hội.
Những khảo cứu làm tại nhiều quốc gia khác nhau
trên thế giới cho thấy càng ăn nhiều chất đạm từ
thịt (meat protein), càng tiêu thụ nhiều dầu mỡ
(dietary fat and oil), càng dễ tử vì ung thư ruột
già. Di dân từ những nơi ít có ung thư ruột già,
khi đến một quốc gia mới có thói quen ăn thịt,
cũng sẽ dễ bị ung thư ruột già giống như người bản
xứ ở quốc gia mới đến cư ngụ. Người theo đạo
Mormons ít ăn thịt ít bị ung thư ruột già hơn
những ông bà bạn hàng xóm của họ không theo đạo
Mormons, ăn thịt nhiều hơn; và người Nhật, trước
ít có ung thư ruột già, bây giờ nhiều hơn, vì nay
họ có thói quen ăn uống giống với người phương
Tây.
- Bệnh viêm ruột (inflammatory bowel
disease):
Nhiều người không may mang bệnh
viêm ruột "inflammatory bowel disease" (gồm hai
bệnh "ulcerative colitis" và "granulomatous
colitis"), cứ hay đi cầu ra máu, đau bụng, lâu lâu
lại tắc ruột.
Sau
25 năm mang bệnh với các triệu chứng tái phát như
vậy, triển vọng bị ung thư ruột già rất cao
(8-30%). Sau 15 năm mang bệnh viêm ruột, căn bệnh
vẫn hay hành, cắt bỏ hẳn ruột già sẽ làm giảm nguy
cơ ung thư, đồng thời cũng giúp người bệnh đỡ khổ
vì các triệu chứng.
- Thuốc lá: hút thuốc lá có
thể làm tăng nguy cơ bị ung thư ruột già.
-
Thiếu vận động: đời sống thiếu vận động cũng khiến
ung thư ruột già dễ xảy ra.
Ngược lại, theo vài
khảo cứu, calcium (ít nhất 1000 mg mỗi ngày, từ
thực phẩm hoặc thuốc uống) có thể giúp giảm nguy
cơ ung thư ruột già, thuốc aspirin và các thuốc
chống viêm không chứa steroid (nonsteroidal
antiinflammary drugs) như ibuprofen, napoxen, …
cũng vậy.
Triệu
chứng
Như
bạn thấy, ruột già của ta dài, gồm nhiều khúc.
Triệu chứng của ung thư ruột già tùy vào chỗ ruột
già có ung thư.
Khi mới từ ruột non
vào ruột già phía bên phải của bụng, phân tương
đối còn lỏng nên ung thư nằm ở đoạn ruột già bên
phải bụng (gọi là ruột già lên, ascending colon,
vì nó đi từ bụng dưới bên phải lên phía bụng trên
bên phải), cả đến khi nó đã rất to, thường không
gây triệu chứng gì cả. Bướu ung thư tại nơi đây
hay gây loét, khiến chỗ loét cứ âm thầm chảy máu
tí một, tí một, mắt ta không nhìn thấy, và phân
trông vẫn bình thường. Nhưng chảy máu rỉ rả như
vậy, về lâu về dài sẽ đưa đến thiếu máu, loại
thiếu máu do thiếu chất sắt (iron deficiency
anemia). Người có ung thư ruột già bên phải, vì
thiếu máu, hay thấy mệt mỏi, hồi hộp, có khi đau
ngực do tim không đủ máu nuôi (angina), thử máu
thấy các tế bào hồng huyết cầu vừa thiếu, vừa nhỏ,
vừa tái, không đỏ như bình thường, làm ta nghĩ đến
loại thiếu máu do thiếu chất sắt. Vì thế, ở người
lớn chúng ta, nhất là sau 50 tuổi, ai thiếu máu do
thiếu chất sắt nhưng không có lý do nào rõ rệt có
thể giải thích việc này (như phụ nữ đã mãn kinh,
đâu còn ra kinh mỗi tháng, mà sao vẫn thiếu máu),
cần được tìm hiểu xem có ung thư ruột già hay
không.
Khi
đến đoạn ruột già ngang (transverse colon, chạy từ
bụng trên bên phải sang bụng trên bên trái) và
ruột già xuống (descending colon) bên trái bụng,
phân của ta đã trở thành cứng hơn, nên ung thư ở
những phần ruột già này cản phân, khiến phân khó
di chuyển, gây đau bụng. Ruột có thể tắc, có khi
thủng.
Ung thư vùng trực tràng
(rectosigmoid area) gần về phía hậu môn hay làm đi
cầu ra máu, đi cầu khó phải rặn cho dữ (tenesmus),
phân ra bé hơn bình thường. Có điều, thiếu máu lại
ít khi xảy ra. Quả những triệu chứng này hay khiến
chúng ta nghĩ đến bệnh trĩ, nhưng bất cứ khi nào
đi cầu ra máu, và thói quen đi cầu của chúng ta tự
dưng thay đổi, ta nên nghĩ đến ung thư ruột già,
nhờ bác sĩ dùng ngón tay khám trực tràng cho ta,
hoặc soi vùng trực tràng bằng phương pháp soi
proctosigmoidoscopy.
Định
bệnh
Nghĩ
đến ung thư ruột già, nhất là ở những vị 50 tuổi
trở lên, là ta đã đặt được bước chân đầu tiên trên
con đường định bệnh.
Chúng ta biết rồi,
thiếu máu do thiếu chất sắt ở đàn ông hoặc phụ nữ
đã mãn kinh mà không có lý do rõ rệt, ta nghĩ đến
ung thư ruột già. Đau bụng, thói quen đi cầu thay
đổi (mới bón hoặc tiêu chảy thời gian gần đây
thôi), đi tiêu ra máu, đi cầu phải rặn dữ quá,
phân ra bé tẹo, ..., cũng vậy.
Những
phương pháp hiện được dùng để khám phá ung thư
ruột già: thử phân hầu tìm xem trong phân có máu
không (fecal occult blood test), khám trực tràng
bằng ngón tay (digital rectal examination), chụp
phim ruột già (barium enema), soi đoạn cuối của
ruột già gần về phía hậu môn (sigmoidoscopy), và
soi toàn ruột già
(colonoscopy).
Soi
toàn ruột già được xem là phương pháp khámphá ung
thư ruột già chính xác nhất. Sau khi ruột già của
bạn được xúc rửa sạch sẽ, bác sĩ đặt một ống soi
mềm vào hậu môn bạn và đi ngược lên phía trực
tràng, rồi từ từ đi lên cao hơn nữa, quẹo phải
trên đoạn ruột cong hình chữ S sigmoid, xong,
ngược lên đoạn ruột già xuống bên trái bụng, quẹo
trái khi gặp đoạn ruột già ngang, đi hết đoạn ruột
già ngang, lại quẹo trái nữa, xuống đoạn ruột già
lên bên phải bụng. Với ống soi, vừa đi như vậy,
bác sĩ vừa xem xét kỹ lòng ruột già của bạn, và
nếu gặp bất cứ chỗ nào khả nghi, sẽ cắt lấy một
miếng thịt để đem thử.
Soi
toàn ruột già được xem là phương pháp
khám phá ung thư ruột già chính xác nhất. Sau
khi ruột già của bạn được xúc rửa sạch sẽ, bác sĩ
đặt một ống soi mềm vào hậu môn bạn và đi ngược
lên phía trực tràng, rồi từ từ đi lên cao hơn nữa,
quẹo phải trên đoạn ruột cong hình chữ S sigmoid,
xong, ngược lên đoạn ruột già xuống bên trái bụng,
quẹo trái khi gặp đoạn ruột già ngang, đi hết đoạn
ruột già ngang, lại quẹo trái nữa, xuống đoạn ruột
già lên bên phải bụng. Với ống soi, vừa đi như
vậy, bác sĩ vừa xem xét kỹ lòng ruột già của bạn,
và nếu gặp bất cứ chỗ nào khả nghi, sẽ cắt lấy một
miếng thịt để đem thử.
Phương
pháp soi toàn ruột già tốt, khám phá ung thư rất
chính xác, song có thểgây biến chứng chảy máu,
thủng ruột già, vì việc đi xa trên cả một cái ruột
già dài và vòng vèo như thế, thỉnh thoảng cũng gặp
bất trắc. Tuy vậy, những biến chứng này ít khi xảy
ra, và nếu cần phải soi toàn ruột già để khám phá
hoặc truy tìm ung thư, ta chẳng nên ngần
ngại.
Chữa
trị
Việc
chữa trị ung thư ruột già tùy vào việc ta khám phá
được ung thư sớm hay trễ,nó còn tại chỗ hay đã ăn
sâu xuống, lan đi xa. Ung thư tiến triển qua 5
giai đoạn (Dukes staging system):
-
A: khi ung thư còn ở nông trên lớp niêm mạc lòng
ruột già hoặc dưới đó một chút (cancer limited to
mucosa and submucosa).
-
B1: ung thư xuống đến vùng bắp thịt của lòng ruột
già (cancer extends into muscularis).
-
B2: ung thư xuống sâu đến lớp bao phủ mặt ngoài
ruột già (cancer extends into or through
serosa).
-
C: ung thư đã ra ngoài ruột già, lan đến các hạch
bạch huyết quanh đấy (cancer involves regional
lymph nodes).
-
D: ung thư lan xa đến các cơ quan khác như gan,
phổi, ... (distant metastases).
Trước khi
chữa, để biết ung thư đã lan đến đâu, chúng ta cần
soi toàn ruột già (nếu chưa soi), chụp phim ngực
(chest x-ray), phim Cat scan bụng và vùng chậu
(abdominal and pelvic CT scan).
Khám phá
sớm trong giai đoạn A, khi ung thư mới còn trên
lớp niêm mạc, chưa ăn sâu xuống lòng của ruột già,
sự chữa trị giản dị, ta mổ cắt bướu ung thư là
xong, và tỉ lệ sống sót được 5 năm (5-year
survival rate) của người bệnh rất cao, trên 90%.
Dù vậy, ta vẫn cần theo dõi sát trong vòng 5 năm
đầu sau khi mổ cắt bướu ung thư thành công, bằng
cách đo chất CEA trong máu (carcinoembryonic
antigen, một chất tăng cao trong máu khi có ung
thư ruột già) mỗi 3 tháng, khám bệnh đều mỗi 6
tháng, và soi lại hoặc chụp phim ruột già mỗi 3
năm.
Ở các giai đoạn B và C, sau khi
giải phẫu cắt bỏ ung thư, thường ta phải trị liệu
thêm bằng tia phóng xạ (radiation therapy) và các
chất hóa học (chemotherapy), với hy vọng tiêu diệt
hết những tế bào ung thư chưa cắt hết
được.
Còn để quá trễ, khi ung thư đã
sang giai đoạn D, lan xa đến cả các cơ quan khác,
sự chữa trị chính là hóa học trị liệu
(chemotherapy), dùng những thuốc có tác dụng diệt
ung thư, nhờ thuốc đến mọi nơi trong cơ thể có tế
bào ung thư đểgiết chúng hộ ta. Việc này không
thành công nhiều, và tỉ lệ sống sót 5 năm
củ
a
người ung thư chỉ khoảng 5%.
Phòng
ngừa ung thư ruột già
Từ
tuổi 50, dù không có triệu chứng gì cả, chúng ta
cũng nên truy tìm, ngừa ung thư ruột già (colon
cancer screening) bằng một trong những phương cách
sau. (Người có thân nhân bị ung thư ruột già, hoặc
một vài yếu tố dễ đưa đến ung thưruột già cần được
truy tìm sớm hơn.)
Soi
toàn ruột già
Có
phương tiện, chúng ta nên soi toàn ruột già
(colonoscopy) mỗi 10 năm để truy tìm và ngừa ung
thư ruột già.
Soi toàn ruột già giúp bác sĩ
nhìn trực tiếp niêm mạc lót lòng của toàn thể ruột
già, khám phá hầu hết các bướu thịt và ung thư nếu
có.
Chiều hôm trước khi soi, bạn ăn lỏng (clear
liquid diet), uống thuốc xổ để xúc sạch ruột. Khi
soi, bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa cho bạn ngủ, và
đưa một ống soi vào hậu môn bạn, đẩy dần lên để
coi, cho đến khi đi hết ruột già từ trái sang
phải. Thấy có chỗ nào trông bất thường, qua ống
soi bác sĩ có thể cắt đi đem thửthịt.
Soi
toàn ruột già có thể gây chảy máu hoặc làm rách
lòng ruột già với tỉ lệ1/1000. Vì được cho ngủ,
hôm đi soi, bạn cần có người chở về, và không thể
đi làm trong cùng ngày. Soi toàn ruột già tốn
khoảng 900-1000 Mỹ kim.
CT
colonography(computed tomography colonography) là
phương pháp dùng máy CT scan để chụp phim ruột
già. Với hình ảnh 2 hay 3 chiều cho bởi máy CT
scan, bác sĩ quang tuyến dễ nhận diện các bướu
thịt hoặc ung thư trong lòng ruột già. Nếu mọi sự
bình thường, có thể làm lại CT colonography mỗi 5
năm.
Điểm lợi của phương pháp truy tìm này
là bạn không cần phải ngủ, không xảy ra những biến
chứng chảy máu, rách ruột.
Vài điểm
bất lợi của chụp phim ruột già bằng máy CT scan là
ruột bạn vẫn cần được xúc rửa sạch sẽ; nếu phim
cho thấy có gì bất thường, bạn lại phải nhờ bác
sĩchuyên khoa tiêu hóa soi ruột già để xác định
lại, nếu cần bác sĩ sẽ cắt lấy chỗbất thường đem
thử; phim có thể cho thấy những chỗ bất thường
không đáng kể,nhưng trông giống bướu thịt hoặc ung
thư, trường hợp này bạn cũng phải nhờ đến bác sĩ
chuyên khoa tiêu hóa soi ruột già để xác định lại,
tốn thêm lần tiền nữa.
Hiện Medicare và các
bảo hiểm ở Mỹ chưa trả cho phương pháp truy tìm
với CT colonography.
Sigmoidoscopy
Đây
là phương pháp soi đoạn cuối của ruột già (phần
ruột già bên trái) gần vềphía hậu môn (ống soi chỉ
vào sâu 60 cm). Sigmoidoscopy tốn khoảng vài trăm
Mỹ kim, và nếu bình thường, sẽ làm lại mỗi 5
năm.
Chiều
trước ngày soi sigmoidoscopy, bạn ăn thức ăn lỏng,
và chỉ cần được bơm thuốc vào hậu môn để đi cầu
cho sạch hết phân ngày hôm sau trước khi soi.
Thường khi soi, bạn không phải ngủ và có thể trở
lại làm việc trong ngày.
Soi
sigmoidoscopy có thể khám phá các bướu thịt hoặc
ung thư trong phạm vi các vùng được soi. Việc soi
rất ít nguy hiểm, hiếm khi xảy ra chảy máu hoặc
rách lòng ruột già.
Sigmoidoscopy rẻ hơn
colonoscopy, ít nguy hiểm hơn, song điểm bất lợi
nhất của sigmoidoscopy là không tìm được những
bướu thịt hoặc ung thư ở phía bên phải của ruột
già. Ngoài ra, khi tìm thấy bướu thịt hoặc ung thư
tại những vùng soi, sauđó cũng sẽ phải làm
colonoscopy (tức tốn thêm lần tiền nữa) để soi
toàn ruột già, vì bướu thịt hoặc ung thư có thể
xuất hiện luôn tại cả những vùng ruột già bên
phải.
Chụp
phim ruột già
Chụp
phim bằng cách bơm thuốc cản quang vào ruột già
(double contrast barium enema)là cách cổ điển
trước hay được sử dụng để khám phá ung thư ruột
già, nhưng nay không còn được dùng nhiều như
trước.
Độ
chính xác của phim chụp không bằng CT
colonography, có thể sót, không phát giác được
những bướu thịt hay ung thư nhỏ. Cũng như phương
pháp chụp phim ruột già với máy CT scan (CT
colonography), nếu phim chụp với chất cản quang
cho thấy có gì bất thường, chúng ta phải nhờ bác
sĩ chuyên khoa tiêu hóa soi ruột già đểxác định
lại xem có thực đúng không.
Phim chụp ruột
già với chất cản quang tương đối rẻ, dùng cho
những vị không muốn soi toàn ruột già
(colonoscopy) hoặc một phần ruột già
(sigmoidoscopy). Nếu bình thường, chúng ta chụp
lại mỗi 5 năm.
Thử
phân
Ung
thư ruột già hay gây chảy máu ít một, mắt chúng ta
thường không nhìn thấy, song thử phân có thể khám
phá thấy máu trong phân.
Vị nào không thích
truy tìm ruột già bằng những phương pháp kể trên,
có thể thử tìm máu trong phân hàng năm. Thử thấy
có máu trong phân, cần soi toàn ruột già tìm ung
thư.
Tuy nhiên, phương pháp truy tìm bằng
thử phân kém nhất, không mấy chính xác, do các
bướu thịt trong lòng ruột già hiếm khi chảy máu
nên trắc nghiệm hay ra âm tính (không thấy có
máu), ngược lại, nhiều trường hợp trắc nghiệm
dương tính (thấy có máu), nhưng thực ra vì những
nguyên nhân khác không phải ung thư, chẳng hạn như
trĩ.
Trên là những phương pháp truy tìm ung
thư ruột già từ tuổi 50 cho người bình thường,
không có triệu chứng. Với các vị có những yếu tố
quan trọng dễ đưa đến ung thư ruột già (di truyền,
bệnh viêm ruột, …) tùy trường hợp, bác sĩ sẽ đề
nghị những truy tìm sớm hơn so với người
thường.
Ung thư ruột già xảy ra nhiều, giết
người cũng lắm. Riêng tại Mỹ, ung thư ruột già
nhiều chỉ sau ung thư phổi, mỗi năm có thêm
150.000 trường hợp, làm thiệt mạng 50.000 người.
Thực phẩm hàng ngày nhiều rau trái, đủ calcium,
dùng thêm aspirin, thường xuyên vận động là những
cách giúp chúng ta tránh ung thư ruột già. Từ tuổi
50, tốt nhất, chúng ta truy tìm ung thư bằng soi
toàn ruột già mỗi 10 năm; các phương cách truy tìm
khác kể trên không tốt bằng soi toàn ruột già,
nhưng cũng có thể dùng đến, tùy ý thích và phương
tiện tài chánh.
Chỉ thị của Medicare đưa
xuống các tổ hợp y tế để bác sĩ trong tổ hợp thi
hành: bác sĩ phải truy tìm ung thư ruột già cho
các vị cao niên trong tổ hợp, hoặc bằng phương
pháp soi toàn ruột già (colonoscopy) mỗi 10 năm,
hoặc soi đoạn cuối của ruột già (sigmoidoscopy)
mỗi 5 năm, hoặc thử phân (feccal occult blood
test) hàng năm.
Năm
2013 tới, ở Cali, tất cả các vị có Medi-Medi sẽ
buộc gia nhập một tổ hợp y tế, và đầu tháng 10
này, sẽ nhận được thư thông báo, yêu cầu chọn bác
sĩ chính (primary care doctor) và tổ hợp y tế, nếu
không, sẽ bị chỉ định bác sĩ và tổ hợp. Vì trong
tổ hợp, các vị sẽ được chăm sóc kỹ càng hơn với
những chỉ thị trực tiếp của Medicare mà các bác sĩ
trong tổ hợp phải thi hành, còn như bây giờ, người
có Medi-Medi muốn đi đâu thì đi, dễ sa vào tay
những bác sĩ chỉ muốn kiếm tiền bằng nhiều phương
cách không chính đáng gây tốn kém công quĩ, chẳng
khuyên người bệnh những việc cần làm, chính phủ
không kiểm soát được. Với mô thức tổ hợp y
tế,chính phủ biết chắc những chỉ thị đưa xuống các
bác sĩ sẽ phải thi hành, đồng thời nắm vững được
đồng tiền chi ra để chăm sóc sức khỏe cho các vị
Medi-Medi, tài sản đất nước không còn bị lọt vào
tay những kẻ gian giảo.
Bác
sĩ Nguyễn Văn Đức
|