Sinh tố là những
chất hữu cơ cần thiết cho sự tăng trưởng và duy trì sức khỏe cơ
thể. Sinh tố góp phần điều hành chức năng của các cơ quan, bộ
phận trong người.
Tên tiếng Anh của
Sinh Tố là Vitamin, có nguồn gốc tiếng La Tinh “vita” có nghĩa
là đời sống và amino là chất dinh dưỡng cần thiết. Hầu
hết các sinh tố cần phải được cung cấp từ thức ăn, vì cơ thể con
người không thể tổng hợp được, trừ hai sinh tố D và sinh tố K.
Điều may mắn là trong thực phẩm có đủ các loại sinh tố.
Mặc dù ta chỉ cần
một lượng sinh tố rất nhỏ nhưng lượng nhỏ đó giữ vai trò rất
quan trọng cho sự sinh tồn của cơ thể. Không có sinh tố thì
những sinh vật cao cấp như loài người, không thể tồn tại.
Công dụng
Sau đây là một số
công dụng của sinh tố:
- Góp phần vào việc
cấu tạo tế bào máu, xương và răng.
- Điều hành có hiệu
quả những chức năng của tim và hệ thần kinh, tăng cường thị lực
của mắt.
- Giúp cơ thể biến
thực phẩm thành năng lượng.
- Giữ vai trò xúc
tác trong các hệ thống sinh hóa và có nhiệm vụ biến năng lượng
để giúp các tế bào và các mô hoàn hành các chức năng rất cần
thiết cho sức khỏe của con người;
- Ngoài ra, sinh tố
còn có tác dụng hỗ trợ cơ thể sử dụng các khoáng chất, chất đạm,
chất bột đường và nước.
Phân
loại
Có 13 loại sinh tố
chính. Đó là sinh tố A, C, D, E, K và 8 sinh tố thuộc nhóm B như
B1 (thiamin), B2 (riboflavin), B3 (niacin) , B5 (pantothenic
acid) , B6 (pyridoxine), B12 cobalamin), folacin (acid foli) và
biotin.
Đặc biệt, sinh tố
A vừa có trong các thực phẩm từ động vật như thịt, trứng lại
cũng có ở dạng gọi là caroten trong thực vật. Khi được đưa vào
cơ thể, caroten biến thành sinh tố A. Caroten có nhiều trong cà
rốt, rau xanh, cà chua .. Caroten còn là một chất chống oxy hóa
rất hữu hiệu.
Ngoài ra còn một số
chất không là sinh tố nhưng có các chức năng gần giống như sinh
tố ( vitaminlike substances). Chẳng hạn như bioflavonoid,
carnitine, coenzyme, inositol.
Có hai nhóm sinh
tố. Nhóm hòa tan trong chất béo như các sinh tố A, D, E, và K
và nhóm hòa tan trong nước gồm có sinh tố C và các sinh tố B.
Sự phân biệt này
rất quan trọng vì cơ thể tồn trữ sinh tố hòa tan trong chất béo
ở gan và mô béo tương đối lâu hơn, cho nên tình trạng thiếu hụt
các sinh tố nhóm này chậm xẩy ra. Còn những sinh tố hòa tan
trong nước chỉ tồn tại một thời gian ngắn trong cơ thể và cần
được bổ sung thường xuyên để tránh các bệnh gây ra do thiếu
những sinh tố nhóm này
Đa số sinh tố dễ bị
sức nóng và ánh sáng hủy hoại. Do đo, trong quá trình tồn trữ và
nấu nướng thực phẩm, một số sinh tố bị mất đi. Sự mất mát càng
lớn khi thực phẩm được tồn trữ dưới ánh sáng, sức nóng hoặc
không được ướp lạnh, cất giữ đúng cách.
Sinh tố hòa tan
trong chất béo có đều ổn định hơn sinh tố hòa tan trong nước khi
thực phẩm được nấu nướng. Ví dụ, khi đun sôi thì lượng sinh tố
hòa tan trong nước bị phân hủy trong nước nóng, cho nên muốn duy
trì lượng sinh tố này thì không nên nấu quá lâu và chỉ nên nấu
với ít nước.
Mỗi sinh tố có
nhiệm vụ riêng của nó. Trong một số trường hợp, vài loại sinh tố
có tác dụng tương hỗ nhưng không thể thay thế cho nhau.
Ví dụ:
-
Sinh tố D có hiệu
quả tốt hơn nếu dùng chung với sinh tố A.
-
Cặp sinh tố D và A
hoạt động tốt hơn nếu có sự hiện diện của sinh tố B;
-
Sinh tố E được tăng
hiệu năng khi đi chung với cặp sinh tố D và A;
-
Sinh tố C có ảnh
hưởng đến tác dụng của sinh tố A;
-
Khi thiếu sinh tố
B1 thì sự hấp thụ những sinh tố khác trong cơ thể gặp trở ngại.
Mặc dầu cơ thể cần
sinh tố, nhưng sinh tố không thể thay thế thực phẩm. Nếu thay
thế được thì người ta đã không cần những bữa ăn rườm rà, thịnh
soạn mà chỉ cần uống vài viên sinh tố.
Không có thực phẩm
thì sinh tố không được cơ thể hấp thụ vào các hệ thống sinh hóa
để làm nhiệm vụ biến năng . Do đó, nếu cần dùng thêm sinh tố thì
nên uống vào bữa ăn.
Sinh tố không cung
cấp năng lượng (calori) và không có khả năng tự nó làm tăng
trưởng cơ thể như các chất đạm, chất
béo, carbohydrate, khoáng chất và nước.
Sau đây là số lựong
đựơc khuyến cáo nên tiêu dùng hàng ngày qua thực phẩm để có sức
khỏe tốt
Sinh tố A: Nam giới 1000mcg/ ngày; nữ giới 800 mcg/ngày
Sinh tố D: 10mcg;
Sinh tố E: nam
10mg; nữ 8 mg;
Sinh tố K: nam
70-80mcg, nữ: 60-65mcg;
Sinh tố C : nam
90mg; nữ 75mg.
Sinh tố Thiamin B1:
nam 1,2-1,5 mg; nữ 1-1,1mg;
Sinh tố Riboflavin
B2 : nam 1,3mg; nữ 1,1mg;
Sinh tố Niacin B3:
nam 16mg; nữ 14mg;
Panthothenic acid:
5mg;
Sinh tố B6: 1,3-1,7
mg;
Folate: 400 mcg;.
Sinh tố B12:
2,4mcg/ngày
Mcg là 1/1000 mg.
Áp dụng
thực
tế
- Tại Hoa Kỳ, sinh
tố bán trên thị trường dược xếp vào nhóm “thực phẩm bổ sung”
(dietary supplement), tương tự các thành phần thực phẩm khác
như khoáng chất, thảo mộc, enzym…và đựoc coi như thực phẩm chứ
không phải là dược phẩm. Vì không là dựoc phẩm, sinh tố không
chịu sự kiểm soát của Cơ quan Thực Dựoc Phẩm về phẩm chất cũng
như công hiệu. Do đó nên dè dặt lựa chọn, đừng quá tin tưởng vào
lời quảng cáo không có căn bản khoa học của nhà sản xuất.
- Nên tránh tiêu
thụ liều lượng quá cao (mega dose) nếu chưa có ý kiến của bác sĩ
hoặc chuyên viên dinh dưỡng, vừa tốn tiền vừa lãnh hậu quả có
hại. Chẳng hạn, dùng đúng hướng dẫn, sinh tố A giúp thị giác
tốt, nhưng nếu dùng quá nhiều thì thị giác lại kém đi.Ngoài ra
dùng quá nhiều một sinh tố có thể gây ra mất cân bằng hoặc tương
tác giữa các chất này.
- Phân biệt sinh tố
tự nhiên từ thực phẩm với sinh tố tổng hợp trong phòng thí
nghiệm. Sinh tố tổng hợp thường rẻ hơn; chỉ có một loại sinh tố
cho nên có thể thiếu vài yếu tố do tạo hóa cung cấp; có một vài
chất mà nhà sản xuất cho thêm vào để ổn định sản phẩm và có thể
gây ra vài rối loại nhỏ cho cơ thể.
- Những người sau
đây cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng thêm sinh tố: phụ
nữ đang mang thai hoặc cho con bú; trẻ em và người cao tuổi;
người đang có bệnh kinh niên hoặc đang dùng các dược phẩm trị
bệnh.
- Không nên nghĩ là
sinh tố có khả năng trị dứt bệnh, ngoại trừ trong bệnh phù
beriberi do thiếu thiamin hoặc bệnh sưng chẩy máu nớu răng do
thiếu sinh tố C. Trong 2 bệnh này, bổ sung sinh tố B1 và C giải
quyết đựoc vấn đề.
- Khi mua, nên đọc
kỹ nhãn sản phẩm trong đó có ghi rõ thành phần các sinh tố với
liều lựong, cách dùng.
- Và luôn luôn hỏi
ý kiến bác sĩ trước khi định dùng thêm sinh tố, dược thảo..
Bác sĩ Nguyễn Ý Đức M.D.
Texas-Hoa Kỳ