Bài thứ bảy:  VÀI NÉT CHẤM PHÁ VỀ CON NGƯỜI VÀ SỰ NGHIỆP CỦA THÁNH INHAXIÔ LOYOLA (ĨNIGO)

ĨNIGO trước kia vốn là một quân nhân tham gia cuộc chiến chống lại người Pháp để bảo vệ thành Pamplona. Năm 1512, Ngài bị thương ở chân. Trong thời gian điều trị vết thương, Ngài đã đọc cuốn “ Cuộc Ðời Ðức Kitô” của tác giả Ladolphus, dòng Chartreux, và từ lúc đó, Ngài quyết định thay đổi cuộc sống: không tham dự cuộc chiến nữa, cũng không còn sống cách tự do quá trớn nữa. Ngài quyết định duyệt xét lại cuộc đời mình, thử thách và thẩm định chính mình để biết rõ bản thân mình hơn.

Ðiều hấp dẫn nơi Thánh ĨNIGO, đó là Ngài có một quan niệm riêng về cuộc sống Kitô, về sự cứu độ thế giới và về vai trò của Giáo hội.

Năm 1522, ĨNIGO rời Tây Ban Nha đi Yêru-salem. Trên đường đi hành hương, Ngài đã ghi chép các tư tưởng mà sau này Ngài có dịp đúc kết lại thành tập “ Linh Thao” của Ngài. Sau đó, Ngài trở về tiếp tục công việc học tại Pháp ( trước khi bước chân vào Ðại Học). Tại đây, Ngài tiềm kiếm các bạn hữu để cùng nhau sống cuộc sống khó nghèo Phúc Âm và sống Khiết tịnh.

Một thời gian sau đó, ĨNIGO gặp nhiều khó khăn. Ngài đã lên đường sang Rôma để xin gặp Ðức Phaolô III ( lúc này, trong Giáo Hội đang nổi lên phong trào Cải Cách). Nhóm anh em của Ngài đã lan tràn đi khắp nơi để truyền bá đức tin. Các ngài tổ chức các cuộc đi thăm dò tại Ấn Ðộ, tại Âu Châu, tại Ðức… tổ chức giáo dục trí thức, canh tân đời sống tín hữu, in ấn các sách báo để truyền bá thông tin, sử dịng chữ viết và việc đọc sách báo để hoạt động xã hội, mở trường Trung Học hầu như ở khắp nơi tại Âu Châu. Vào năm 1556, đã có khoảng 1000 tu sĩ Dòng Tên và 46 trường Trung Học ( đến thế kỷ XVIII, số trường tăng lên 20000). Mặc dù không phải mọi tu sĩ Dòng Tên đều hoàn hảo cả, nhưng phải nhìn nhận rằng nhiệm vụ của Dòng Tên quả thật rộng lớn!

Những mục tiêu chính của ĨNIGO và của các anh em Ngài Hành Ðộng, Chiêm Niệm, Huấn Luyện giới tinh hoa ( các phần tử ưu tú) trong xã hội. Ðã có một cuốn sách nhan đề” Các linh mục Dòng Tên, những người sử dụng trí thông minh” ( Les Jésuites, les employeur de la Tête). Cuốn sách này nêu lên hai tư tưởng chính yếu khi Dòng Tên được thành lập: huấn luyện các phần tử ưu tú, tinh nhuệ và phục vụ người nghèo. Thực ra, ngay từ ban đầu, các tu sĩ Dòng Tên đã không có ý muốn mở các trường Trung Học hoặc Ðại Học. Nhưng vì các ngài, như đã nói, là những người sử dụng trí thông minh, các ngài hiểu rằng trong cuọâc tranh đấu chống lại phong trào cải Cách, thì việc cần thiết là phải mở các trường học và huấn luyện các phần tử ưu tú Âu Châu, những người nắm quyền cai trị. Các Ngài đã trở thành các Cha giải tội cho các vua chúa và các bậc quyền quý trong xã hội. Các ngài đứng về phía những người có quyền thế để có thể chinh phục họ tranh đấu cho mục tiêu cao cả của Nước Trời. Tuy nhiên, đây luôn thực sự là một cơn cám dỗ và có thể làm cho các ngài đi leach đường ! ( Trong thực tế, các tu sĩ Dòng Tên đã bị trục xuất trên 30 lần ra khỏi một số nước vì có nhiều quan hệ với những người quyền thế!). 

Một số hoạt động của các Tu sĩ Dòng Tên :

-           tại Viễn Ðông: thâm nhập nền văn hoá địa phương.

-           Tại Châu Mỹ Latinh: giúp thiết lập các nước” xã hội” đầu tiên.

-           Tại Pháp: các Tu sĩ Dòng Tên đã chiếm được tâm hồn của giới trẻ Pháp (vì thế, cần phải chống đối các Tu sĩ này!).

***

Tại những nơi bị trục xuất cũng như tại những nơi được mộ mến, cảm phục, các Tu sĩ Dòng Tên đã trở thành đề tài của cuộc tranh luận. Người ta đã nói rất nhiều về các Ngài, đã gán cho các Ngài đủ thứ quyền uy. Tại sao thế? Bởi vì đó là một “ đạo quân”. Các ngài đã bị coi là những người nguy hiểm vì tính cách bí mật của các Ngài!?

Các ngài hoàn toàn vâng phục các Bề Trên. Nhưng có điều trớ trêu là nhiều khi chính các cựu học sinh của các ngài lại đã lìa xa các ngài. Voltaire là một điển hình, và cả Diderot nữa! Pascal cũng đã chống lại các ngài ( Provinciales), và nhóm Port- royal ( Jansénistes) cũng vậy. Vì họ cho rằng các Linh Mục Dòng Tên lúc đó đã rao giảng một niềm tự do quá rộng, vì các ngài đã pgục vụ cho các vua chúa, vì các ngài theo thuyết Probabilisme, vì các ngài luôn có những lập trường mềm dẻo, nghĩa là nhân đạo quá, và vì các ngài đã tha nhiều tội ( điều mà những người chủ trương khắc nhiệt và nhóm Jansénistes phản đối mạnh mẽ).

Còn về tính cách bí mật của Dòng Tên?

Thực ra, từ “ bí mật” này chỉ là sản phẩm tưởng tượng mà những người chống đối ( những người theo Voltaire và chính bản thân Voltaire) đã gán ghép cho các tu sĩ Dòng Tên. Có thể nói: chẳng có gì là bí mật hoặc bí hiểm cả! Các tu sĩ Dòng Tên đã hiện diện hầu như trên khắp thế giới và trong nhiều lãnh vực khác nhau. Một đàng, các ngài cố gắng tận dụng những khả năng con người; một đàng, các ngài hết sức trung thành với Giáo Hội. Có thể các ngài đã làm việc một cách kín đáo, ít tỏ lộ ra bên ngoài. Vì thế, không thể gọi đó là những công việc bí mật hoặc là những điều bí hiểm được. Tuy vậy, các ngài vẫn bị những người chống đối (Pascal, Voltaire, Jules, Ferry, Jean Paul Sartre…) xem như là những quyền lực bí mật lãnh đạo thế giới.

Năm 1773, Ðức Clément XIV đã giải tán DòngTên ( đây là dòng Tên đợt nhất có sức phát triển rất mạnh và đã có ảnh hưởng sâu đậm trên cách sống và tập quán của thời đó).

40 năm sau, tức là vào năm 1814, Ðức Piô VII đã mở lại Dòng Tên đợt hai (Dòng Tên hiện nay).

***

TỔ CHỨC CỦA DÒNG TÊN

Ðó là một tổ chức kiểu quân sự: Bề Trên là vị Ðại Tướng ! Các Tu sĩ được xem như là quân đội của vị Giáo Hoàng với sự phục tùng tuyệt đối. Các vinh dự đều thuộc về Dòng. Hoạt động của các ngài là đi rao giảng Tin Mừng ở khắp nơi, nhất là tại các trường học, và truyền giáo tại Trung Hoa ( Cha Ricci), tại Ấn Ðộ ( Cha De Nobile). Khắp nơi, các nhà truyền giáo Dòng Tên đã hiểu rằng: nếu muốn đem sứ điệp Tin Mừng thâm nhập vào các nền văn hoá địa phương, thì cần phải trở nên một chút Do Thái với người Do Thái, một chút Kitô hữu với người Kitô hữu, hoặc trở nên một chút người Tàu với người Tàu ( Trung Hoa), kể cả việc ăn bận theo họ! Và Rôma đã thực sự tỏ ra không mấy hài lòng về điểm này! Ngoài ra, các Tu sĩ Dòng Tên còn mang tiếng là các Ngàiđã cố làm lớn đối với người lớn, mưu mô đối với kẻ mưu mô, đồng thời còn chấp nhận mor65 số quan điểm của chính những kẻ chống đối ( địch thủ) để có thể chinh phục họ.

Ngày nay, trên đường tiến của thế giới, Giáo Hội không còn có nhiều ảnh hưởng trên xã hội ( chính trị, xã hội, khoa học, trí thức,…) như ngày xưa nữa. Vì thế, Dòng Tên nhờ việc huấn luyện và giáo dục, đã cố gắng giúp các thanh thiếu niên trở nên những người trưởng thành trong cuộc sống, làm cho họ thực sự trở thành những người thực sự tự do trong xã hội cũng như trong Giáo hội.

Các Tu sĩ trong Dòng Tên còn hoạt động trong phong trào Thanh sinh Công nữa. Các ngài quả là những con người đặc biệt, xuyên qua đời sống đạo đức của các ngài và xuyên qua quan niệm về vai trò của con người giáo dân. Các ngài trở nên hấp dẫn nhờ vào lối sống đạo đức ấy, nhờ vào sự hiểu biết trách nhiệm của những người tín hữu trong Giáo Hội, trong xã hội. Và cũng chính nhờ vào Linh Ðạo huấn luyện và dẫn dắt chiến sĩ giáo dân mà các Tu sĩ Dòng Tên đã cung cấp các phương tiện để huấn luyện họ trở thành những con người thực sự tự do, những con người biết đảm nhiệm sự tự do của người cong dân, nhưng đồng thời cũng là những người thực sự hiện diện. Ðây cũng là lý do thúc đẩy những người khác gia nhập Dòng Tên, để rồi chính họ cũng có thể giúp các thế hệ sau này, hoặc chính họ có thể tự huấn luyện cho mình có được một cuộc sống đạo đức hăng say và nhiệt thành. Có những người được lôi kéo gia nhập vào Dòng Tên, vì như họ nói, họ muốn được sống cuộc sống của họ. Không phải họ chạy trốn đời khi đi tu, nhưng trái lại, bằng cách sống các hoạt động nghề nghiệp của mình – tuy rằng chiếm hữu được ít hơn, hoặc ít làm chủ được cách dự định của mình hơn-, họ lại được gặp gỡ nhiều người hơn. Ðó chính là dung mạo của Ðức Giêsu. vào Dòng Chúa Giêsu (Dòng Tên) tức là để trở nên người bạn của Chúa Giêsu!

***

Ðối với các Tu sĩ Dòng Tên, vấn đề Linh đạo ( Linh đạo của tập Linh Thao) mới là một điểm chính yếu, quan trọng hơn cả vấn đề coi trường, chủ báo, nghiên cứu khoa học. Tất cả những hoạt động ấy được gắn liền với các hoàn cảnh, chứ không làm thành điểm chính yếu nền tảng của các ngài.

Ơn đặc sủng của Thánh ĨNIGO là ngày nay, Dòng Tên cũng đã có những vị Tử đạo ( tại El Salvador). Hầu như các ngài đã từng hiện diện ở khắp nơi, dấn thân phục vụ những người nghèo khổ nhất, rao giảng Tin Mừng cho họ. Các ngài cũng có mặt tại những nơi rất nguy hiểm ( và đã có những vị bị giết chết), để nâng đỡ cho những người đang gặp hoàn cảnh khó khăn: “ Chúng tôi đã có mặt ở đó và đã ở lại đó để làm nhiệm vụ của chúng tôi”.

Số các Tu sĩ Dòng Tên hiện nay khoảng 25000 vị. Tại Ấn Ðộ và tại Phi Châu, số ơn gọi tăng dần. Trung tâm trọng lượng đã thay đổi đối với Dòng Tên, trong Giáo Hội, hướng về thiên niên kỷ thứ ba.