Đắn đo là cân nhắc và so sánh mức độ hơn – kém nhau như thế nào. Khi đó cần có trí tuệ sáng suốt để có thể cân nhắc một cách chính xác nhất. Tác giả sách Huấn Ca xác định: “Ăn nói thì phải cân nhắc đắn đo, miệng con phải như là cửa có khoá. Hãy ý tứ, đừng để lỡ lời, kẻo vấp ngã trước kẻ rình rập con” (Hc 28:25-26). Và rồi tác giả kết luận: “Làm việc gì cũng phải đắn đo cân nhắc” (Hc 31:15). Đắn đo có thể tốt và cũng có thể không tốt – không tốt vì đắn đo thái quá nên hóa ra nhút nhát.

Đắn đo không phải là để thoái thác hoặc lẩn tránh, mà là cân nhắc điều hơn lẽ thiệt để không phải hối tiếc. Người Việt có cách ví von: “Khôn cho người ta rái, dại cho người ta thương, dở dở ương ương chỉ tổ người ta ghét”. Kinh Thánh cũng có cách nói còn đáng quan ngại hơn: “Vì ngươi hâm hẩm, chẳng nóng chẳng lạnh, nên Ta sắp mửa ngươi ra khỏi miệng Ta” (Kh 3:16). Rất cần cân nhắc để có thể dứt khoát, vì người ta chỉ có thể chọn một trong hai, không thể “bắt cá hai tay”.

Cuộc sống có vẻ đơn giản mà lại luôn nhiêu khê, đôi khi quá sức tưởng tượng của chúng ta. Ngay trong cuộc sống đời thường cũng luôn có nhiều “chuyện lạ”, nhưng mỗi chuyện đều có những mức độ “lạ” khác nhau, thậm chí là khác hẳn. Tốt cũng “lạ”, xấu cũng “lạ”. Vì vậy mà cần phải tỉnh táo, biết phân biệt cái gì đúng hoặc cái gì sai. Người cẩn trọng luôn biết đắn đo cân nhắc, đó là người thông minh và khôn ngoan. Về cách xử sự này, Chúa Giêsu dạy: “Thầy sai anh em đi như chiên đi vào giữa bầy sói. Vậy anh em phải KHÔN như rắn và ĐƠN SƠ như bồ câu” (Mt 10:16). Đắn đo cân nhắc như vậy không hề dễ dàng gì, nhưng phải cố gắng!

ĐẮN ĐO KHÔN

Khôn ngoan là một nhân đức, rất quan trọng trong mọi trường hợp. Kinh Thánh cho biết: Đức Khôn Ngoan đã xây cất nhà mình, dựng lên bảy cây cột, hạ thú vật, pha chế rượu, dọn bàn ăn và sai các nữ tỳ ra đi. Đức Khôn Ngoan còn lên các nơi cao trong thành phố và kêu gọi: “Hỡi người ngây thơ, hãy lại đây!” (Cn 9:4). Với người ngu si, Đức Khôn Ngoan bảo: “Hãy đến mà ăn bánh của ta và uống rượu do ta pha chế! Đừng ngây thơ khờ dại nữa, và các con sẽ được sống; hãy bước đi trên con đường hiểu biết” (Cn 9:5-6). Mỗi người có mức độ nhận thức khác nhau, cao – thấp và rộng – hẹp, dù là ai cũng phải luôn trau dồi để khả dĩ đạt mức hiệu quả nhất.

Chúng ta là phàm nhân cát bụi, trí óc thấp hơn ngọn cỏ, không thể nào hiểu nổi đường lối cao siêu của Thiên Chúa. Thánh LM TS Thomas Aquino (1225–1274) là tác giả bộ Tổng Luận Thần Học đồ sộ, thế mà khi được hỏi thì ngài bảo “chỉ là rơm rác”. Thật vậy, đối với Thiên Chúa thì chỉ là thế thôi. Vì vậy, chúng ta chẳng có gì để dám mạo nhận, mà phải luôn thầm nhủ: “Tôi sẽ không ngừng chúc tụng Chúa, câu hát mừng Ngài chẳng ngớt trên môi” (Tv 34:2), đồng thời còn phải chia sẻ với người khác: “Linh hồn tôi hãnh diện vì Chúa, xin các bạn nghèo nghe tôi nói mà vui lên. Hãy cùng tôi ngợi khen Đức Chúa, ta đồng thanh tán tụng danh Ngài” (Tv 34:3-4). Có thể có người sẽ thắc mắc, và đây là lý do: “Tôi đã tìm kiếm Chúa, và Ngài đáp lại, giải thoát cho khỏi mọi nỗi kinh hoàng” (Tv 34:5). Chắc chắn Thánh Vịnh gia đã đắn đo khôn lắm mới có được lý do độc đáo như vậy.

Tình yêu của Thiên Chúa bao la, lòng thương xót của Ngài vô biên, chắc chắn rằng “ai nhìn lên Chúa sẽ vui tươi hớn hở, không bao giờ bẽ mặt hổ ngươi” (Tv 34:6). Sự thường thì “vô tri, bất mộ”. Nhưng một khi đã “nếm thử” sự ngọt ngào của Ngài rồi, người ta sẽ khiêm nhường khi làm chứng về Ngài: “Kẻ nghèo này kêu lên và Chúa đã nhận lời, cứu cho khỏi mọi cơn nguy khốn” (Tv 34:7). Đó là sự thật vừa mặc nhiên vừa minh nhiên, không thể chối cãi.

Có một điều cần thiết Thánh Vịnh gia muốn nhắc nhở và động viên chúng ta: “Hãy nghiệm xem Chúa tốt lành biết mấy: hạnh phúc thay kẻ ẩn náu bên Người!” (Tv 34:9). “Nghiệm xem” là cách “nếm thử”. Và khi nghiệm ra Chúa rồi thì người ta sẽ thêm khôn ngoan, biết sống theo lời khuyên tốt lành: “Phải giữ mồm giữ miệng, đừng nói lời gian ác điêu ngoa; hãy làm lành, lánh dữ;, tìm kiếm bình an, ăn ở thuận hoà” (Tv 34:14-15). Lời do lưỡi, lưỡi như lửa, nó có thể thiêu rụi mọi thứ.

Cách đắn đo khôn khéo của Việt nhân đơn giản mà thú vị: “Ăn trông nồi, ngồi trông hướng”. Đồ ăn ngon lành, chỗ ăn thú vị, người cùng ăn phù hợp, nhưng còn phải biết cách ăn, đặc biệt là cách ngồi ăn. Không đơn giản chi cả! Đó là phép lịch sự cơ bản nhưng lại thể hiện sự ý tứ, tinh tế và khôn khéo. Cách ăn bình thường mà đã quan trọng như vậy, huống phi “cách ăn nết ở”. Thánh Phaolô khuyên: “Anh em hãy cẩn thận xem xét cách ăn nết ở của mình, đừng sống như kẻ khờ dại, nhưng hãy sống như người khôn ngoan, biết tận dụng thời buổi hiện tại, vì chúng ta đang sống những ngày đen tối” (Ep 5:15-16). Thánh nhân “vuốt mặt” mà không cần “nể mũi”, cứ nói thẳng nói thật: “Anh em ĐỪNG hoá ra ngu xuẩn, nhưng HÃY tìm hiểu đâu là Ý Chúa. CHỚ say sưa rượu chè, vì rượu chè đưa tới truỵ lạc, nhưng HÃY thấm nhuần Thần Khí” (Ep 5:17-18). Một câu ngắn mà có tới bốn mệnh lệnh cách phủ định: CẤM. Đó mới là cách sống khôn ngoan, mà người nào có “sống khôn” thì mới có thể “chết thiêng”. Hệ lụy lô-gích lắm!

Theo quan niệm xưa, những người có “máu nhạc” đều bị coi là “xướng ca vô loài”, nghĩa là “không hề giống ai” theo dạng “kỳ quặc”, kiểu như “con giáp thứ 13” không có trong danh sách các con giáp. Thế mà Thánh Phaolô lại khuyên: “Hãy cùng nhau đối đáp những bài thánh vịnh, thánh thi và thánh ca do Thần Khí linh hứng; hãy đem cả tâm hồn mà ca hát chúc tụng Chúa” (Ep 5:19). Quan niệm xưa sai hay là chúng ta hiểu không đúng? Đặc biệt hơn, thánh nhân nhấn mạnh: “Trong mọi hoàn cảnh và mọi sự, hãy nhân danh Đức Giêsu Kitô, Chúa chúng ta, mà cảm tạ Thiên Chúa là Cha” (Ep 5:20). Tạ ơn khi vui mừng và may mắn thì đó là điều dễ dàng, không có gì đáng nói; nhưng tạ ơn khi buồn rầu và kém may mắn thì đó mới là điều đáng nói. Khó lắm! Thế mà Thánh Gióp đã làm được điều đó, dù đời ông là bản “trường ca đau khổ”, khổ tới mức trắng tay – cả nghĩa bóng và nghĩa đen. Chúng ta phải nỗ lực noi gương Thánh Gióp mới mong “xách dép” theo ngài được. Và rồi Thiên Chúa đã “bù lỗ” cho ngài Gióp. Phúc thay!

CÂN NHẮC KHÉO

Có cách đắn đo khôn thì cũng có được cách cân nhắc khéo. Cái gì cũng có hệ lụy, chẳng có gì gọi là ngẫu nhiên đâu. Có những lúc đắn đo cân nhắc rất dễ, nhưng cũng có những khi đắn đo cân nhắc rất khó.

Thật vậy, giả sử lần đầu nghe Chúa Giêsu xác định Ngài là “bánh hằng sống từ trời xuống”, bất cứ ai ăn loại bánh ấy sẽ “được sống muôn đời”. Ngài còn nói rõ ràng rằng bánh Ngài ban tặng chính là thịt của Ngài và loại thít ấy làm cho thế gian “được sống” (Ga 6:51), liệu chúng ta có thể tin “chuyện động trời” như vậy? Chắc hẳn là không! Ngày xưa, người Do-thái khi nghe Chúa Giêsu nói vậy, họ không tin và tranh luận sôi nổi với nhau: “Làm sao ông này có thể cho chúng ta ăn thịt ông ta được?” (Ga 6:52). Đó cũng là một cách phản đối. Ăn thịt sống của động vật đã là “điều lạ”, huống chi là “ăn thịt và uống máu người”. Ôi, phải nói là... kinh dị thật!

Vâng, phàm nhân không thể tin nếu không có đức tin. Lúc đó chắc là Chúa Giêsu cười thầm trong bụng. Biết họ không thể tin vì “chói tai”, nhưng sự thật mãi mãi là sự thật, và Ngài vẫn xác quyết: “Thật, Tôi bảo thật các ông: nếu các ông KHÔNG ăn thịt và uống máu Con Người, các ông KHÔNG có sự sống nơi mình. Ai ĂN thịt và UỐNG máu Tôi thì được SỐNG muôn đời, và Tôi sẽ cho người ấy SỐNG LẠI vào ngày sau hết, vì thịt Tôi thật là của ăn, và máu Tôi thật là của uống” (Ga 6:53-55). Chắc là lúc đó ai cũng trố mắt và há hốc mồm miệng vì ngạc nhiên, vậy mà họ vẫn vểnh tai nghe “điều kỳ lạ” ấy. Rồi Chúa Giêsu nói tiếp: “Ai ăn thịt và uống máu Tôi thì ở lại trong Tôi, và Tôi ở lại trong người ấy. Như Chúa Cha là Đấng hằng sống đã sai Tôi, và Tôi sống nhờ Chúa Cha thế nào thì kẻ ăn Tôi cũng sẽ nhờ Tôi mà được sống như vậy” (Ga 6:56-57). Cách lý luận của Thánh Bernadette rất chí lý: “Đối với người tin thì không cần giải thích, đối với người không tin thì giải thích cũng vô ích”.

Thật tuyệt vời vì Chúa Giêsu là nhà hùng biện vĩ đại nhất. Và thật lạ, họ nghe rồi không còn “khó chịu” nữa mà chỉ im lặng, như vậy có nghĩa là cảm giác của họ “khác” rồi. Đúng là “lời nói lung lay, gương bày lôi kéo”. Ngài tiếp tục tái xác định: “Đây là bánh từ trời xuống, không phải như bánh tổ tiên các ông đã ăn, và họ đã chết. Ai ăn bánh này sẽ được sống muôn đời” (Ga 6:58). Nghe “chết” thì buồn, chứ nghe “sống” thì khoái lắm, đặc biệt là “sống muôn đời”. Thế thì trên cả tuyệt vời rồi!

Ôi chao, thế thì còn gì bằng, chí lý lắm! Chắc hẳn lúc đó có nhiều tâm hồn đang cứng như sáp nguội bỗng chốc hóa “mềm nhũn” như sáp nến gặp lửa nóng vậy. Trong số những người biết cách đắn đo cân nhắc khôn ngoan thì chắc cũng không thiếu những người dại khờ, ngớ ngẩn hoặc ngu xuẩn. Tại sao? Vì cố chấp, biết đúng mà cứ muốn chứng tỏ “bản lĩnh dốt” của mình, vì quá tự ái quá cao, vì “cái tôi” quá lớn, vì không muốn tin vào quyền năng của “chàng trai trẻ” Giêsu, người làng Nadarét, chẳng học trường nào, chẳng bằng cấp gì mà giỏi quá chừng. Vô cùng lạ lùng!

Chuyện người đời vẫn thế. Thời nào cũng vậy, xã hội nào cũng vậy. Ai ngu dốt thì bị khinh, thông minh thì bị ghét, ở đâu cũng có người thế này và người thế nọ, cũng có người khôn và người dại, nhưng người dại thì không biết ngại, ưa tài lanh, dốt mà chảnh. Thật là nhiêu khê, thế nên càng cần phải khôn ngoan đắn đo và cân nhắc.

Nói về hệ lụy Gieo – Gặt, nhưng vẫn liên quan vấn đề đắn đo cân nhắc, Dick Lyles nhận định: “GIEO suy nghĩ, GẶT hành động; GIEO hành động, GẶT thói quen; GIEO thói quen, GẶT tính cách; GIEO tính cách, GẶT số phận”.

Lạy Thiên Chúa, xin ban thêm khôn ngoan cho con và giúp con sống khiêm nhường để nên công chính theo Tôn Ý Ngài, hầu đáng được mãi mãi “ở lại trong tình thương của Ngài” (Ga 15:9). Xin Ngài giáng phúc cho người đã quan tâm đến con (Rút 2:19), xin tha thứ cho họ nếu họ xúc phạm tới con, và cũng xin tha thứ cho con vì con đã không đủ tốt để làm họ vừa lòng. Con chân thành cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu Kitô, Đấng cứu độ nhân loại. Amen.

TRẦM THIÊN THU