MẸ TÌNH YÊU
Sáng nay, trong
cuộc trò chuyện với phóng viên một tờ báo Công Giáo nước ngoài, người phóng viên
muốn trao đổi với tôi về lòng sùng kính Mẹ Maria của người tín hữu Việt Nam, câu
hỏi được đặt ra là: “Văn hóa Việt Nam có vai trò nào trong lòng sùng kính Đức Mẹ
?” Một câu hỏi thú vị và gợi mở nhiều vấn đề.
Ai trong chúng ta cũng biết, xã hội Việt
Nam nặng về tình mẫu tử, vết tích chế độ mẫu hệ vẫn còn in đậm nét trong nhiều
sinh hoạt của xã hội, ngay trong ngôn ngữ, những gì là cao quý, những gì là
thương mến, ngôn ngữ Việt Nam đều dành cho người làm mẹ, như: Mẹ đất nước, Mẹ
Việt Nam, Mẹ tổ quốc, quê Mẹ, tiếng Mẹ đẻ… Ngay trong Giáo Hội thì vẫn đề cao
chữ mẹ: Nhà Mẹ, Tỉnh Dòng Mẹ, Mẹ Nhà Dòng, Nhà Thờ Chính Tòa của một Giáo Phận
được coi là Nhà Thờ Mẹ của các Nhà Thờ khác… Thật ra một số ngôn ngữ trên thế
giới cũng có, nhưng ngôn ngữ Việt vẫn có những nét hết sức tình cảm sâu đậm và
thân thương dành cho Mẹ.
Trong Giáo Hội Việt
Nam, người tín hữu sùng kính Đức Mẹ một cách đặc biệt, Nhà Thờ nào cũng dành một
vị trí trang trọng xây dựng đài Đức Mẹ hoặc hang đá Đức Mẹ, lòng Nhà Thờ nào
cũng có “bàn thờ kính Đức Mẹ”, ngay trong các gia đình thì bàn thờ nhiều khi vẫn
chỉ đặt có mỗi tượng hoặc ảnh Đức Mẹ ! Giáo Phận nào cũng có ít là một Trung Tâm
Hành Hương kính Đức Mẹ, hầu hết các trung tâm này đều hình thành từ phía những
anh chị em giáo dân sùng mộ Đức Mẹ trước khi được giáo quyền chuẩn nhận và đứng
ra chính thức tổ chức và phát triển. Các cuộc hành hương hiện tại trong nước đều
là các cuộc hành hương đến với các Trung Tâm sùng kính Đức Maria, trong khi các
cuộc hành hương đến với các Trung Tâm dâng kính Chúa Giêsu hoặc các Trung Tâm có
Thánh Tích Tử Đạo xem ra còn rất khiêm tốn.
Trung Tâm Hành Hương kính Đức Mẹ hiện tại
trên quê hương Việt Nam chúng ta nhiều như vậy, các hoạt động bày tỏ lòng sùng
kính Mẹ Maria diễn ra sầm uất và đều đặn hằng năm và khắp nơi, thế nhưng những
trung tâm đó và những sinh hoạt ấy lại vẫn chịu ảnh hưởng rất đậm từ các hình
tượng và ngôn ngữ truyền thống của văn hóa Phương Tây.
Tháng hoa ( tháng 5 ) rất phổ biến trong
sinh hoạt tôn giáo Việt Nam, nhưng những đoạn ca vãn mang âm nhạc và tiết tấu
dân ca Bắc Bộ, nơi sản sinh ra loại hình dâng hoa này lại gần như mai một. Hình
thức dâng hoa kính Đức Mẹ vẫn còn, nhưng thay vào đó là những bài tân nhạc quen
thuộc của Nhà Thờ. Hầu hết các bạn trẻ không còn ngâm nga các bài "ca vãn" của
các "con hoa" thuở xưa nữa, các nghệ nhân thì già yếu và mất dần, cô đơn và lặng
lẽ vài nhà nghiên cứu ghi lại các bài ca vãn rồi cất vào tủ sâu ít ai ngó tới.
Thôi thì không còn thích hợp nữa thì phải thay đổi, nhưng thay thế làm sao để
văn hóa dân tộc còn tồn tại và phát triển, để người Việt còn tìm gặp được “ngôn
ngữ mẹ đẻ" của mình trong việc thờ phượng.
Khi phát hiện ra
tượng Đức Mẹ bị gãy tay ở Măng Đen, có hai khuynh hướng ngược hẳn nhau tranh
luận về bức tượng này, nhóm muốn giữ nguyên hình ảnh Đức Mẹ bị gãy tay để tôn
kính, họ nói họ tìm được chính họ trong hình tượng khổ đau này. Nhóm đối nghịch
cho rằng cần phải sửa chữa và tôn tạo, họ lý luận mẹ tôi bị tai nạn gãy tay, tôi
phải đưa vào bệnh viện băng bó, nếu mất tay thì phải làm tay giả chứ không thể
để cụt mãi như vậy. Một cuộc thăm dò ngấm ngầm được thực hiện, ban tổ chức in
hai loại lịch vào đầu năm 2013, hai loại lịch in hai hình Đức Mẹ theo hai khuynh
hướng nêu trên, kết quả loại lịch hình Đức Mẹ gãy tay bán hết, loại lịch hình
Đức Mẹ được lắp tay và sửa chữa sơn phết tội đẹp lại bị ế hoàn toàn.
Tìm thấy chính
mình trong hình ảnh của Mẹ là một nhu cầu và một khuynh hướng tất yếu, con người
cảm thấy trọn vẹn khi được thờ phượng bằng chính “ngôn ngữ” của mình. Ngôn ngữ
hình thể, âm thanh, không gian, màu sắc… Mấy năm gần đây, người ta đã xây dựng
một số nhà sàn trên Tây Nguyên bằng bêtông, nhưng người dân tộc lại không thích
và không muốn bước vào những ngôi nhà này, họ bảo không phải nhà của họ, họ
không tìm thấy không gian của họ được tái tạo lại bằng vật liệu xa lạ.
Cần nhớ là kiến trúc chính là nghệ thuật
tái tạo không gian sống. Vấn đề này được đặt ra một cách nghiêm túc cho các
Trung Tâm Hành Hương kính Đức Mẹ tại Việt Nam, nếu không chúng ta chỉ lập lại
một cách vụng về các Trung Tâm kính Đức Mẹ nào khác trên thế giới, và người Việt
không có cơ hội được diễn tả niềm tin của mình bằng chính ngôn ngữ của
mình.
Trung Tâm Hành Hương La Vang tại Quảng Trị
là Trung Tâm của cả nước, năm 1961 ( Huế ngày 13.4.1961 ) và 1980 ( Hà Nội ngày
1.5.1980 ), hai lần hai thời điểm Hội Đồng Giám Mục Việt Nam xác quyết như vậy.
Làm sao để Trung Tâm Hành Hương Đức Mẹ La Vang thực sự là Trung Tâm Hành Hương
của người Việt. Đến đó, người Việt cảm nhận như vào nhà mình, chan hòa giữa
không gian Việt, ngôn ngữ Việt, màu sắc Việt, tương quan Việt, tâm linh Việt,
hồn Việt...
Bài toán khó nhưng
không thể không có lời giải đáp. Cần một sự chung sức, tôn trọng, thoát khỏi
thành kiến, thoát khỏi thói quen nếp nghĩ, cần phải đột phá, chấp nhận thử
thách, chấp nhận sự tìm kiếm.
Ngày 15 tháng 8 năm 2014, ngày Đại Hội lần
thứ 30, con cái của Mẹ đổ về từ muôn hướng, cùng với lời kinh là lời nguyện cầu
cho công việc được tốt đẹp theo thánh ý Chúa. Công trình của Mẹ, Mẹ sẽ giữ gìn
và hướng dẫn theo ý Mẹ vậy.
Lm. VĨNH SANG, DCCT,
18.7.2014
|