Giáo Lý Thánh Mẫu 
Về Các Ngày Lễ Ðức Mẹ Trong Năm Phụng Vụ

LỄ MẸ THIÊN CHÚA

ÐTC Gioan Phaolô II

Ðaminh Maria Cao Tấn Tĩnh tuyển dịch

Lời Mở Ðầu

Trước hết, về số lễ kính Mẹ trong năm, tất cả có 14 lễ cho cả Giáo Hội hoàn vũ. Theo thứ tự ngày tháng trong năm chúng ta thấy: thứ nhất Lễ Mẹ Thiên Chúa 1/1, thứ hai Lễ Mẹ Dâng Con 2/2, thứ ba Lễ Mẹ Lộ Ðức 11/2, thứ bốn Lễ Truyền Tin Lời Nhập Thể cho Mẹ 25/3, thứ năm Lễ Mẹ Thăm Viếng 31/5, thứ sáu Lễ Trái Tim Mẹ sau Lễ Thánh Tâm trong Tháng Sáu, thứ bảy Lễ Mẹ Carmêlô 16/7, thứ tám Lễ Mẹ Mông Triệu 15/8, thứ chín Lễ Mẹ Nữ Vương 22/8, thứ mười Lễ Sinh Nhật Mẹ 8/9, mười một Lễ Mẹ Ðau Thương 15/9, mười hai Lễ Mẹ Mân Côi 7/10, mười ba Lễ Mẹ Dâng Mình Vào Ðền Thánh 21/11, mười bốn Lễ Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội 8/12.

Tiếp đến, về mối liên hệ của các ngày lễ Mẹ với nhau. Như tại sao Lễ Mẹ Sầu Bi lại được Giáo Hội xếp ngay sau Lễ Sinh Nhật Mẹ một tuần. Thật vậy, nếu Lễ Mẹ Nữ Vương 22/8 sau Lễ Mẹ Mông Triệu 15/8 một tuần, hay Lễ Mẹ Dâng Con 2/2 sau Lễ Giáng Sinh 25/12 40 ngày, hoặc Lễ Sinh Nhật Mẹ 8/9 sau Lễ Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội 9 tháng v.v. đều ăn khớp với nhau về ý nghĩa thế nào, thì Lễ Mẹ Sầu Bi 15/9 sau Sinh Nhật Mẹ 15/9 cũng vậy. Theo tôi, ngoài sự kiện Lễ Mẹ Sầu Bi được Giáo Hội sắp xếp ngay sau Lễ Thánh Giá (14/9), mà còn ở chỗ là Mẹ Sầu Bi nói lên vai trò Ðồng Công của Mẹ Maria trong Dự Án và Công Cuộc Cứu Ðộ loài người của Thiên Chúa, một vai trò là nguyên nhân hiện hữu của Mẹ trên đời, là ơn gọi Mẹ vào đời vậy.

Sau hết, về ý nghĩa phụng vụ nơi các ngày lễ của Mẹ. Nếu Phụng Vụ về Chúa được kết thúc ở Lễ Chúa Kitô Vua cuối tháng 11 hằng năm, rồi sau đó Phụng Niên được tái bắt đầu bằng Mùa Vọng mà tuyệt đỉnh là Lễ Chúa Giáng Sinh thế nào, thì Phụng Vụ về Mẹ cũng được kết thúc ở Lễ Mẹ Mông Triệu và Lễ Nữ Vương, để rồi lại được mở ra bằng Lễ Sinh Nhật Mẹ 8/9 hằng năm như vậy. Lễ Sinh Nhật Mẹ Maria được Giáo Hội sắp xếp vào ngày 8/9, chẳng những ăn khớp với ý nghĩa của Lễ Mẹ Nữ Vương 22/8 và Lễ Mẹ Mông Triệu 15/8 trước đó, mà còn khít khao ý nghĩa với cả Lễ Mẹ Vô Nhiễm 8/12 sau đó nữa. Thật ra, nếu xét theo thứ tự về dữ kiện thời gian thì Lễ Sinh Nhật Mẹ chính là thời điểm bắt đầu cuộc đời của Mẹ, nhưng nếu xét về phương diện ân sủng thì Lễ Mẹ Vô Nhiễm mới là Lễ thật sự mở màn cho Phụng Niên về Mẹ. Bởi thế, theo Phụng Niên Lễ Mẹ Vô Nhiễm 8/12 phải cử hành 9 tháng trước Lễ Sinh Nhật Mẹ. Việc cách nhau đúng 9 tháng giữa hai Lễ Mẹ Vô Nhiễm và Lễ Sinh Nhật Mẹ này cho thấy Giáo Hội thực sự tin tưởng Mẹ đã được hưởng trước Ơn Cứu Ðộ của Chúa Kitô Con Mẹ ngay từ khi Mẹ được thụ thai trong lòng thai mẫu. Do đó, việc Mẹ vào đời chẳng khác gì như Rạng Ðông báo hiệu Mặt Trời Công Chính là Chúa Cứu Thế sắp xuất hiện. 

Ðể có thể mỗi ngày một "nhận biết và yêu mến" Ðấng mà các thánh cho rằng "de Mariam nunquam satis" (nói về Maria không bao giờ cùng), chúng ta hãy cùng nhau lợi dụng những ngày Lễ Kính Mẹ mà chiêm ngưỡng các ân đức cao sang siêu việt của Mẹ. Và việc chiêm ngưỡng này không gì bằng việc chúng ta hãy nghiền gẫm lại những bài Giáo Lý Thánh Mẫu của Ðức Thánh Cha Gioan Phaolô II, vị Giáo Hoàng lấy khẩu hiệu "totus tuus" (tất cả của con là của Mẹ), những bài giáo lý chọn lọc theo ý nghĩa của ngày lễ trong loạt 70 bài giáo lý Ngài đã chia sẻ vào các Buổi Triều Kiến Chung Thứ Tư hằng tuần, trong thời khoảng từ ngày 6/9/1995 đến 12/11/1997.

 Lễ Mẹ Thiên Chúa
1/1/2002 

Giáo Hội công bố Maria là ‘Mẹ Thiên Chúa’

1- Chiêm ngưỡng mầu nhiệm giáng sinh của Chúa Cứu Thế đã làm cho dân Kitô giáo chẳng những kêu cầu Rất Thánh Trinh Nữ là Mẹ Chúa Giêsu, mà còn nhận biết Mẹ là Mẹ Thiên Chúa. Ðây là sự thật đã được công nhận và coi như thuộc về gia sản đức tin của Giáo Hội từ những thế kỷ đầu của kỷ nguyên Kitô giáo, cho đến khi sự thật này được Công Ðồng Chung Êphêsô long trọng công bố vào năm 431.

Nơi cộng đồng Kitô hữu tiên khởi, thời điểm các môn đệ càng ngày càng tỏ ra nhận biết Ðức Giêsu là Con Thiên Chúa thì cũng là lúc tước hiệu Mẹ Maria là Theotókos, là Mẹ Thiên Chúa sáng tỏ hơn. Ðây là một tước hiệu không được các bản văn Phúc Âm nói đến một cách tỏ tường, nhưng các văn bản Phúc Âm này đã nhắc đến danh xưng "Mẹ Ðức Giêsu" và đã xác nhận Ðức Giêsu là Thiên Chúa (Jn 20:28; x. 5:18, 10:30, 33). Mẹ Maria ở vào trường hợp nào cũng được trình bày cho thấy là Mẹ của Emmanuel, tức Mẹ của "Thiên Chúa ở cùng chúng ta" (x Mt 1:22-23). 

Vào thế kỷ thứ ba, như các chứng từ văn bản xa xưa cho thấy, các Kitô hữu ở Ai Cập đã dâng lên Mẹ Maria lời nguyện sau đây: "Ôi Mẹ Thiên Chúa thánh hảo, chúng con chạy đến kêu xin Mẹ cầu bầu: xin Mẹ đừng chê bỏ lời chúng con cầu khẩn trong những nỗi thiếu thốn của chúng con, nhưng xin hãy cứu chúng con khỏi mọi sự dữ, Ôi Nữ Trinh hiển vinh và phúc đức" (trích Phụng Vụ Giờ Kinh). Lời diễn tả Theotókos lần đầu tiên xuất hiện tỏ tường trong chứng từ văn bản cổ kính này. 

Huyền thoại ngoại giáo thường hay nói đến một vị nữ thần đóng vai trò làm mẹ của một vị thần nào đó. Chẳng hạn, thần Zeus tối cao có mẹ là nữ thần Rhea. Ý nghĩa tương quan này giúp Kitô hữu có thể sử dụng tước hiệu "Theotókos", "Mẹ Thiên Chúa" để gọi Mẹ Ðức Giêsu. Tuy nhiên, phải lưu ý là tước hiệu này vốn không có mà là do Kitô hữu đặt ra để diễn tả niềm tin không liên quan gi đến huyền thoại ngoại đạo, niềm tin vào việc đầu thai trinh nguyên nơi lòng Ðức Maria của Ðấng vốn là Lời hằng hữu Thiên Chúa. 

2- Vào thế kỷ thứ tư, từ ngữ Theotókos thường được sử dụng ở cả Ðông phương lẫn Tây phương. Càng ngày từ ngữ này càng được nhắc đến nơi việc tôn sùng và thần học, một từ ngữ cho đến lúc ấy đã làm nên gia sản đức tin của Giáo Hội. 

Bởi thế, người ta mới có thể thấy được trào lưu chống đối mạnh mẽ nổi lên ở thế kỷ thứ năm, thời điểm Nestoriô nêu lên sự nghi ngờ về tính cách chính xác của tước hiệu "Mẹ Thiên Chúa". Thật vậy, với khuynh hướng chủ trương Maria chỉ là mẹ của con người Giêsu, ông đã cho rằng "Mẹ Ðức Kitô" mới là lối diễn tả đúng nhất về tín lý. Nestôriô sở dĩ đã phạm lỗi lầm này là vì ông bị trục trặc trong vấn đề chấp nhận mối hiệp nhất nơi ngôi vị của Chúa Kitô, cũng như vì việc ông cắt nghĩa sai lạc về sự khác biệt giữa hai bản tính, thần linh và nhân loại, nơi Người. 

Năm 431, Công Ðồng Chung Êphêsô đã lên án luận thuyết của ông, và trong việc xác nhận sự hiện hữu của bản tính nhân thần nơi ngôi vị của Ngôi Con, đã công bố Maria là Mẹ Thiên Chúa. 

3- Giờ đây những trục trặc và chống đối của Nestôriô đã hiến cho chúng ta cơ hội để nêu lên một vài suy tư hữu ích trong việc hiểu và cắt nghĩa một cách đúng đắn tước hiệu này. Kiểu nói Theotókos, theo nghĩa đen tức là "người đã sinh ra Thiên Chúa", một cách nói mà thoạt nghe chúng ta có thể lấy làm ngạc nhiên, ở chỗ, vấn đề là một tạo vật lại có thể hạ sinh Thiên Chúa. Ðức tin của Giáo Hội đã trả lời rõ ràng là vai trò làm mẹ của Ðức Maria chỉ liên quan đến việc hạ sinh Con Thiên Chúa về phương diện loài người mà thôi, chứ không liên quan đến việc sinh hạ thần linh. Con Thiên Chúa từ đời đời được hạ sinh bởi Thiên Chúa Cha, và đồng bản thể với Cha. Dĩ nhiên Ðức Maria không dính dáng gì đến cuộc hạ sinh đời đời này. Tuy nhiên, Con Thiên Chúa, Ðấng mặc lấy bản tính nhân loại 2000 năm trước đây, cũng đã được thụ thai và hạ sinh bởi Ðức Maria.

Trong việc công bố Maria là "Mẹ Thiên Chúa", Giáo Hội do đó muốn xác nhận rằng Người là "Mẹ của Lời Nhập Thể, Ðấng là Thiên Chúa". Tuy nhiên, vai trò làm mẹ của Mẹ không bao gồm cả Ba Ngôi, mà chỉ bao gồm Ngôi Hai, tức Ngôi Con, Ðấng khi trở thành nhục thể đã mặc lấy bản tính nhân loại từ Mẹ.

Vai trò làm mẹ là một mối liên hệ giữa người với người, ở chỗ, một người mẹ không phải chỉ là mẹ của thân thể hay là mẹ của tạo vật về thể lý do bà sinh ra, mà là mẹ của con người bà hạ sinh nữa. Vậy, vì hạ sinh ra con người Giêsu về nhân tính, Ðấng cũng là một ngôi vị thần linh, mà Ðức Maria là Mẹ Thiên Chúa. 

4- Trong việc công bố Ðức Maria là "Mẹ Thiên Chúa", bằng một câu duy nhất, Giáo Hội đã tuyên xưng niềm tin của mình liên quan đến cả Con lẫn Mẹ. Mối hiệp nhất này đã xẩy ra nơi Công Ðồng Chung Êphêsô; trong việc xác nhận vai trò làm Mẹ Thiên Chúa của Ðức Maria, các Nghị Phụ có ý nhấn mạnh đến niềm tin của mình vào thần tính của Chúa Kitô. Bất chấp những chống đối xưa kia và cận đại về tính cách xứng hợp trong việc nhận biết Mẹ Maria bằng tước hiệu này, Kitô hữu mọi thời, nhờ hiểu biết ý nghĩa đúng đắn về vai trò làm mẹ ấy, đã dùng tước hiệu này để nói lên việc bộc lộ đặc biệt đức tin của mình vào thần tính của Chúa Kitô cũng như để diễn tả tình họ yêu mến Ðức Trinh Nữ.

 Một đàng Giáo Hội nhận biết tước hiệu Theotókos như để bảo toàn cho thực tại Nhập Thể, vì, như Thánh Âu Quốc Tinh nói, "Nếu Mẹ giả tạo, thì xác thịt cũng giả tạo. cả những vết tích của Phục Sinh nữa" (Tract in Ev. Joannis, 8, 6-7). Ðàng khác, Giáo Hội cũng ngất ngây chiêm ngưỡng và cung kính cử hành sự cao trọng cả thể Ðức Maria nhận được từ Ðấng muốn làm con của Mẹ. Lời xưng tụng "Mẹ Thiên Chúa" liên quan đến Lời Thiên Chúa, Ðấng mặc lấy tình trạng thấp hèn của thân phận con người để nâng con người lên đến vai trò làm con cái thần linh. Thế nhưng, theo ý nghĩa của phẩm vị cao trọng Trinh Nữ Nazarét đã nhận được thì tước hiệu này cũng công bố cả tính cách cao cả của người phụ nữ cùng với ơn gọi tuyệt vời của họ nữa. Thật vậy, Thiên Chúa đã đối xử với Mẹ Maria như một con người tự do và hữu trách, và không thực hiện việc Nhập Thể của Con Ngài cho đến khi Ngài thấy Mẹ ưng thuận.

 Theo gương của Kitô hữu cổ xưa ở Ai Cập, tín hữu hãy phó mình cho Mẹ, Ðấng là Mẹ Thiên Chúa, có thể chiếm được từ Người Con thần linh của mình ơn giải thoát khỏi sự dữ và ơn cứu độ đời đời.

(ÐTC Gioan Phaolô II, Thứ Tư 27/11/1996,
Tuần san L’Osservatore Romano, ngày 4/12/1996)