Câu nói của Thánh Bênađô “De Maria nunquam satis” (nói về Đức Maria thì chẳng bao giờ cùng), không phải chỉ nói về sự bất lực khi diễn tả về vai trò, địa vị của Mẹ trong mầu nhiệm Nhập Thể và Công Trình Cứu Chuộc, mà vì con cái Mẹ không bao giờ thấy thoả mãn những lời tôn vinh Mẹ, không thể nào diễn tả hết được lòng yếu mến, khát khao hiểu biết và tán dương Mẹ. Tín lý, tín điều, Thánh Mẫu học, có hạn hay đúng hơn, bị giới hạn ở ngôn từ. TÌNH YÊU, LÒNG THẢO HIẾU thì không có giới hạn, không có rào cản ngôn từ, ngôn ngữ và lý lẽ. Giáo Hội La Mã nặng ‘hơn’ về ‘lý’, song lại tiến rất xa rất sâu trong Thánh Mẫu học; trong khi Giáo hội Chính thống ‘thiên về tình cảm’hơn, - có thể nói là không có các tín điều - lại khám phá ra nhiều khía cạnh ‘bí ẩn” (mầu nhiệm) trong và từ ‘Chức vụ và tuớc vị làm Mẹ Thiên Chúa” của Đức Maria. Đó là về khía cạnh ’bác học”, còn trong tâm hồn của tín hữu Công giáo và Chính Thống, hình tượng Đức Mẹ, lòng tôn sùng kính yêu đối với Mẹ Maria luôn là một, luôn giống nhau và chỉ có thể nói : DE MARIA, NUNQUAM SATIS!

-----------------------------------

ĐỨC MARIA LÀ AI?

Đức Maria giữ một vị trí đặc biệt trong Giáo Hội. Làm sao không hiểu sự gắn bó tình con thảo của hàng triệu tín hữu với một khuôn mặt phụ nữ, được thấy gần gũi hơn, dịu dàng và an ủi hơn là khuông mặt của một Thiên Chúa, cho dù Người dịu dàng và ân cần đến đâu? Đức Maria là Đấng bênh vực và bảo vệ, hướng dẫn và làm cho an lòng.

Suốt thời gian dài, Giáo Hội Công Giáo tự hỏi về vị trí mà Mẹ Chúa Giêsu phải chiếm giữ trong đời sống các tín hữu. Dựa vào các bản văn Phúc Âm và lời cầu nguyện của các tín hữu, Giáo Hội đã cho Mẹ một thân thế và một vai trò có thể thay đổi, nhưng không được cường điệu hoặc ngược lại, hạ thấp! Đức Maria được gọi là Mẹ Thiên Chúa, nhưng Mẹ không phải là một nữ thần. Trước hết, Mẹ là một người nữ, mà vì Mẹ là người đầu tiên đã đáp lại tình yêu tuyệt đối của Chúa, cho nên Mẹ hướng dẫn chúng ta làm theo như thế. Là khuôn mặt kín đáo và thầm lặng trong Phúc Âm, Đức Maria cũng là Đấng dẫn dắt đến với Chúa Giêsu, dạy cách cầu nguyện với Chúa Giêsu, đi dần vào tình mật thiết với Người và yêu mến Người.

LUÔN ĐỒNG TRINH, TUY VẪN LÀM MẸ

Phúc Âm Thánh Luca thuật lại rằng Đức Maria “trinh khiết, đính hôn với một người nam”, đón tiếp cuộc thăm viếng của một thiên thần báo tin một con trè đến :”Chúa Thánh Thần sẽ đến trên Bà và quyền lực Đấng Tối Cao sẽ đặt Bà dưới bóng Người”. Được Thiên Chúa lựa chọn để làm mẹ Con của Người, Đức Maria đã trở thành mẹ của một người con mà không có quan hệ tình dục với vị hôn phu của mẹ. Mẹ vẫn đồng trinh và tuy thế đã sinh con. Sự đồng trinh nầy, rất thường bị đặt vấn đề, không phải vi coi khinh tình dục. Nó muốn nói lên rằng Chúa Giêsu thật sự có nguồn gốc Thiên Chúa. Sự khiết trinh của Đức Maria là một mầu nhiệm ăn sâu trong cầu nguyện. Cô gái trẻ nầy đã phải hết sức can đảm, có đức tin mãnh liệt và luôn sẵn sàng đón nhận công trình của Thiên Chúa, để trở thành mẹ. Trong việc đó, Đức Maria là một khuôn mẫu cho chúng ta và cho Giáo Hội.

LÀ MẸ CHÚA GIÊSU, ĐỨC MARIA LÀ MẸ THIÊN CHÚA

Năm 431, ở Công Đồng Êphêsô, Giáo Hội đã khẳng định lần đầu tiên rằng Đức Maria cũng là Mẹ Thiên Chúa, bởi vì Chúa Giêsu là Con Thiên Chúa và chính là Thiên Chúa. Cụm từ nầy - MẸ THIÊN CHÚA – không có ý nói chính Đức Maria đã ban cho Chúa Giêsu thiên tính của Người, nhưng muốn nói rằng Đức Maria đã cưu mang và hạ sinh Đấng đến từ Thiên Chúa. Chính khi hiểu dần dà Chúa Giêsu là ai, mà các Kitô hữu đã làm thành công thức những gì họ cũng hiểu được về Đức Maria. Và những gì họ đã hiểu được, đã khiến cho lòng họ đầy tràn lòng sùng mộ.

ĐƯỢC THỤ THAI KHÔNG VƯỚNG TỘI LỖI

Các Kitô hữu đã rất mau chóng suy gẫm về cuộc đời Đức Maria với việc tự vấn về câu hỏi nầy : làm thế nào mà một phụ nữ, bị mang dấu tội lỗi như mọi con người, cuộc chiến nội tâm, những yếu đuối, những khiếm khuyết, lại có thể thụ thai và sinh ra một người con như Chúa Giêsu, mang trong mỉnh thực tại Thiên Chúa? Để trả lời câu hỏi nầy, những lời của thiên thần ngày Truyền Tin cho chúng ta một ít yếu tố :” Hãy vui lên, Đầy ơn phúc” (Lc 1,28). Từ ân phúc nầy mà Mẹ được ban tràn đầy, Giáo Hội Công giáo đã hiểu, qua nhiều thế kỷ, rằng Đức Maria đã được cha mẹ Người thụ thai trong khi vẫn được gìn giữ khỏi tội lỗi con người: Mẹ ‘đây ơn phúc”. Đó là điều người ta gọi Vô Nhiễm Thai.

Tín điều nầy đã được định tín ngày 08.12.1854 do Đức giáo hoàng Piô IX.  Việc Đức Maria được giữ gìn khỏi tội lỗi, không muốn nói là Mẹ xá cách chúng ta : Mẹ vẫn là một tạo vật của Chúa; mẹ vẫn ở bên phía con người; Mẹ ở với chúng ta. Nhưng Mẹ chỉ cho chúng ta biết rằng đi theo Mẹ, chúng ta được mời gọi nên thánh.

LÊN TRỜI

Cuộc đời trần thế của Đức Maria đã kết thúc như thề nào? Kinh Thánh không nói gì về đề tài nầy và các truyền thống Kitô giáo rất đa dạng. Chỉ mãi đến ngày 01.11.1950, Đức giáo hoàng Piô XII, sau khi đã xin ý kiến của tất cả các giám mục và các Vị đồng thanh về điểm nầy, đã long trọng định tín rằng “ Thân Mẫu Vô Nhiễm của Thiên Chúa, Đức Maria trọn đời đồng trinh, sau khi đã hoàn tất hành trình cuộc sống trần thế, đã được nâng lên vinh quang thiên quốc cả linh hồn và thân xác”.

Lên trời (mông triệu) có nghĩa là Đức Maria, sau khi từ trần, đã được đưa lên trời bởi Thiên Chúa. Là tạo vật con người đầu tiên được vào trong vinh quang Thiên Chúa cả hồn và xác, Mẹ báo trước số phận của chúng ta. Các Kitô hữu Đông phương (chính thống) nói về Giấc Miên Du (Dormition) của Đức Maria, một giấc ngủ ngọt ngào bộc lộ một mầu nhiệm.

 MẸ HỘI THÁNH

Các Kitô hữu tiên khởi rất mau chóng qúy trọng sự hiện diện của Đức Maria dưới chân thập giá Chúa Giêsu Con Mẹ. Họ nhớ lại những lời nói với Thánh Gioan :”Đây là Mẹ con” (Ga 19,27). Nhưng cụm từ “ĐỨC MARIA MẸ HỘI THÁNH”, chỉ cò vào cuối Công Đồng vatican II (năm 19630. Đức giáo hoàng Phaolô VI đã công bố Đức Maria Mẹ Hội Thánh, nghĩa là Mẹ của các tín hữu và các mục tử Hội Thánh. Đức Maria giúp đỡ chúng ta, soi chiếu cho chúng ta, hướng dẫn chúng ta, đem chúng ta đến với Chúa Giêsu. Bởi vì Mẹ là môn đệ đầu tiên  của Chúa Giêsu, Đức Maria dạy chúng ta biết lắng nghe Lời Chúa và tin cậy nơi Người.

TA CÓ THỂ CẦU XIN GÌ VỚI ĐỨC MARIA?

Chúng ta thưa với Chúa, chúng ta cầu nguyện với Chúa và chính Chúa là Đấng nhận lời chúng ta… Nhưng chúng ta có thể cẩu khẩn Đức Maria và các thánh, cầu xin các Đấng cứu chữa và trợ giúp. Đức Maria là Đấng bầu cử cho chúng ga trước toà Chúa. Mẹ “mang” đến Chúa những lời chúng ta cầu nguyện. Mẹ lả ‘trạng sư’ của chúng ta. Vì vậy người ta có thể cầu xin Mẹ ban cho đức tin, lòng can đảm, sức mạnh và sự dịu dàng, bời vì trong tất cả các điều nẩy, Mẹ chưa bao giờ thiếu sự gì và Mẹ đi trước chúng ta trên con đường nầy. Cuối cùng, hết sức đơn giản, ta có thể xin Mẹ dạy chúng ta cầu nguyện và dẫn chúng ta đến với Chúa Giêsu.

SAU CHÚA GIÊSU, ĐỨC MARIA CÒN CÓ CON  NÀO NÀO NỮA CHĂNG?

Công đồng Latêranô dâng cụm từ “trọn đời đồng trinh” vào năm 649. Truyền thống Công giào không bao giờ giải thích từng chữ một (nghĩa đen) khi nêu cụm từ anh chị em Chúa Giêsu trong phúc âm Thánh Mac-cô (Mc 6,3), mà hiểu theo nghĩa rộng là anh chị em họ và những mối liên hệ họ hàng khác. Khẳng định nầy (mà người Tin Lành ít chia sẻ) phát xuất từ một suy niệm lâu dài của Giáo Hội : Đức Maria, Mẹ Thiên Chúa, hoàn toàn trọn hiến cho Con Một của Mẹ, không thể có việc thân mật hôn nhân.

------------------------------------------------------------------

SỰ RA ĐỜI CỦA LÒNG TÔN SÙNG MẸ MARIA

Trao đổi với Dylvie Barnay, sử gia, tác giả cuốn Đức trinh Nữ, người phụ nữ có gương mặt thần thánh (NXB Gallimard, sưu tập “Khám phá’)

ĐÂU LÀ NHỮNG GIAI ĐOẠN LỚN NỖI LÊN VIỆC SÙNG KÍNH ĐỨC MARIA?

SYLVIE BARNAY :  Ngay từ các  thế kỷ đầu tiên đời sống Giáo Hội, những phát triển thờ phương và tín lý về địa vị của Đức Maria, không thể tách rời khỏi bản tính kép của Chúa Kitô sắp phối hợp nhau. Những cuộc tranh luận Kitô học dẫn đến định tín Đức mẹ là Mẹ Thiên Chúa, THEOTOKOS, trong Công đồng Êphêsô năm 431. kế đó đế chế Đông phương sẽ phát động việc tôn kính chính thức Đức Maria, sau đó sẽ lan truyền sang Tây phương sau năm 476. Ngoài ra, ngay từ cuối thế kỷ III, Đồng trinh trở thành giá trị mạnh mẽ của Kitô giáo, cho phép “chạm trời cao trong khi vẫn bước đi trên trái đất”. Vào thế kỷ thứ V, Mẹ Thiên Chúa được gán cho những thuộc tính của Nữ Hoàng. Mẹ trở thành Đấng Bảo Trợ Đế quốc Byzantin, vị hoàng đế đại diện Thiên Chúa trên trái đất. Cũng vậy, vào thế kỷ IX, ở Tây phương Đức Trinh Nữ trở thành “Hoàng Hậu Thiên Cung”, có địa vị ở chóp đỉnh phẩm trật các thiên thần, nơi trời đất tương ứng nhau. Ở Tây phương, khi mà đế quốc tan rã, Đức Trinh Nữ dần dà chiếm một vị trí bỏ trống, vị trí hoàng hậu. Chính vào thế kỷ IX mà gương mặt Đức Maria Đấng Trung gian nỗi trội, nhất là ở phương Tây.

ĐỨC MARIA CAN THIỆP RA SAO VÀO QUAN HỆ GIỮA QUYỀN BÍNH THẾ TỤC VÀ THIÊNG LIÊNG?

SYLVIE BARNAY : Đức Maria như khớp nối cho cả hai nhờ kinh nghiệm của Mầu nhiệm Nhập Thể. Trong khi vương triều tái xuất hiện kể từ thế kỷ XIII, Đức Maria được liên kết với sự tái dựng những cơ cấu trần thế của quyền bính. Mẹ xuất hiện trên các con dấu cùng lúc Mẹ chiếm chỗ trên ô trán các thánh đường.

Trong khi vào thế kỷ XII, người ta tái khám phá Thiên Chúa làm người, Đức Trinh Nữ ở Tây phương ngày càng trở nên quan trọng như là Mẹ Chúa Kitô và Mẹ loài người. Thời Trung Cổ, người ta quan niệm Đức Trinh Nữ như là mặc cho Chúa Kitô một áo choàng xác thịt : Mẹ cũng mặc cho nhân lại bằng áo choàng nầy như vậy. Chính Mẹ là đấng dẫn nhân loại tội lỗi vào lại trong ân sủng. Tình mẫu tử thiêng liêng của Mẹ sản sinh nhiều dòng tu mới, song cũng bảo trợ những đoàn hội, thành phố, đại học : các tu sĩ Dòng Xitô trở thành “con Đức Maria”. Thánh Bernard còn được gọi là “con thơ của Đức Bà”. Về phần sự sánh giữa Đức Maria và Giáo Hội, - - cả hai đều được gọi là hôn thê và là mẹ,- xuất hiện vào thế kỷ IV, cũng sẽ được triển khai vào thế kỷ XIII.

 ẢNH HƯỞNG CUÔC CẢI CÁCH NHƯ THẾ NÀO?

Chống lại những thái quá của việc tôn sùng Đức Maria, người Tin Lành mời gọi tìm lại “người trinh nữ thật sự của các Phúc Âm”. Do vật Jean Calvin trong Chuyên Luận Về Các Thánh Tích, đổ lỗi cho sự phổ biến các chai sữa của Đức Maria, trong khi Luther nhấn mạnh Đức Maria như một nữ tỳ. Kế đến, sau công đồng Triđentinô, bắt đầu một thời kỳ mới lạm phát về các vụ hiện ra. Và đầu thế kỷ VIII, các giáo hoàng đưa ra việc tôn kính ở Lorette từng chút một ghi dấu những giới hạn địa lý của Đạo Công giáo.

NHỮNG LẦN ĐỨC MẸ HIỆN RA CÓ LIÊN QUAN ĐẾN CÁC THỜI ĐIỂM TRONG ĐỜI SỐNG GIÁO HỘI?

SYLVIE BARNAY : Những tường thuật đầu tiên về hiện ra có niên đại từ Công Đồng Constantinople (381), đang chính thức hoá kinh Tin Kính. Mục vụ Giáo Hội dùng những tường thuật hiện ra nầy để thông qua Kinh Tin Kính và đánh đuổi dị giáo. Nhưng các cuộc hiện ra không ngừng phát triển và thế kỷ XIII là thời hoàng kim của các lần hiện ra, lưu hành những mẫu gương thánh thiện, như : tiếp sau đức đồng trinh là chức làm mẹ Thiên Chúa. Chẳng hạn người ta nói những tâm hồn thanh thiện nhất, là họ noi gương Mẹ Thiên Chúa, khi hạ sinh Hài nhi Giêsu trong lòng mình. Cuối cùng, mờ nhạt hơn, là gương mẫu người nữ tỳ nỗi lên ở thề kỷ XIII và xuất hiện lại vào thế kỷ XIX.

------------------------------------------

HAI TÍN ĐIỀU TRONG CHÍNH THỐNG

Trong Giáo Hội Chính Thống, Đức Maria là “Mẹ Thiên Chúa”. Mẹ tượng trưng cho phần tình mẹ của tình yêu Thiên Chúa, tòan thể Giáo Hội và hình ảnh của mỗi linh hồn con người được Thiên Chúa phú ban.

Trong giáo hội Chính Thống, sự hiện diện của Đức Maria chỉ được định tín bằng 2 tín điều, những được gọi lên bằng cả ngàn danh tính và hình ảnh. Hai tín điều nầy, được những công đồng đại kết các thế kỷ đầu thông qua, khẳng định rằng Đức Maria là Mẹ Thiên Chúa (theotokos) và Mẹ trọn đời đồng trinh. Tất cả những gì còn lại làm chúng ta biết về Mẹ, đến từ Thánh Truyền, từ lịch sử, từ lòng tôn sùng bình dân, từ Chúa Thánh Linh.

Thánh Damascênô nói : “Chỉ duy tên Mẹ Thiên Chúa đã chứa đựng toàn bộ mầu nhiệm công trình cứu chuộc”. “Công trình cứu chuộc “ (economie) ở đây muốn nói “công trình” của Thiên Chúa được thực hiện để cứu độ chúng ta, và tỏ lộ trong danh Đức Maria. Thánh Phêrô nói về Chúa Giêsu :”Dưới gầm trời nầy không có danh nào khác được ban cho con người nhờ danh ấy mà chúng ta được cứu thoát” (Cv 4,12)

Mà đức tin vào Chúa Kitô tràn đây trong con người của Đức Maria một ánh sáng đặc biệt phản ánh bí mật của Thiên Chúa mà chỉ duy nhất Mẹ của người mới biết được. Và Đức Maria thông truyền cho chúng ta bi ẩn ấy, vì Mẹ không ngừng vén lên khuôn mặt nhân tính của Thiên Chúa. Hãy lắng tai nghe vô số những lời cầu nguyện với Đức Maria; mỗi lời trong đó nhấn mạnh một vẻ riêng biệt của mầu nhiệm Nhập Thể vô tận, như thể trong giáo hội Chính Thống, lễ Giáng Sinh luôn tiếp diễn, làm cho từ đêm Noel, thế gian sống trong kinh ngạc.

Bí mật mà Đức Maria hé cho chúng ta thấy, theo lời nhà thần học vĩ đại Serge Boulgakov, là “chức làm mẹ Thiên Chúa’, vì tình yêu Thiên Chúa cũng có một gương mặt mang dáng dấp nữ giới một cách trừ tượng. Tình yêu nầy được tỏ bày nơi Chúa Con, nhưng Chúa Con cũng là Đấng cứu thoát và xét xử, Đấng chờ đợi chúng ta ở trước toà phán xét của Người. Nhưng Thiên Chúa gửi Đức Maria ‘trước” ngày Phán Xét, để Mẹ cầu bầu cho hết mọi tội nhân. Thiên Chúa nhìn thấy cuộc khổ nạn trên thập giá, nhưng cũng thấy lòng trắc ẩn của Người đối với hết thảy những ai đang đau khổ và được Mẹ Người mang trong tâm hồn.

Một bí ẩn khác mà Đức Maria tỏ lộ cho chúng ta, là bí ẩn Giáo Hội. Thánh Clement thảnh Alexandrie nói :” Chỉ có duy nhất một Mẹ Đồng Trinh và tôi hài lòng goị Người là Giáo Hội”. Mười bảy thế kỷ sau, Cha Boulgakov lập lại lời Ngài:” Mẹ Thiên Chúa là Giáo Hội đang cầu nguyện”. Sự đống hoá nghịch lý nầy có nghĩa gì? _ Rằng có một mối liên hệ mật thiết giữa sự hiện diện của Đức Maria và hoạt động của Chúa Thánh Linh, giữa sự thanh luyện tâm hồn nơi Đức Maria và sự thanh luyện nơi Giáo Hội, mà Chúa Thánh Linh là nhân vật chủ đạo vô hình và không thể hiểu được, nhưng được linh hồn con người tiếp nhận, vì Chúa Thánh Linh là Đức trinh Nữ và Đức Trinh Nữ là Giáo Hội, như lời Thánh Ambrôsiô.

Những lễ mừng và những hình tượng Đức Maria – con số hết sức lớn – gán cho Mẹ vô số danh tính. Mỗi một trong các danh tính nầy là một mô thức hiểu biết, thông hiệp cũng mang vết tích gặp gỡ. Như thế, các vị Cha trong đức tin của chúng ta đã nhận ra Đức Maria như “Nguồn Vui bất ngờ”, như “Mẹ những kẻ sầu buồn”, ”Niềm hoan hỉ cho toàn công cuộc tạo dựng”, ‘nơi cho kẻ bị hư mất tìm đến”, “Nguồn Suối truyển sức sống”, … Mỡi một trong các tượng thánh làm nỗi bật những khía cạnh khác biệt của Giáo Hội.

Theo nhà thần học người Nga,Vladimir Lossky, Đức Maria cũng có mặt ở nguyên thủy Thánh Truyền, trong hồi ức Giáo Hội bắt đầu với những lời của các thiên thần được các người chăn chiên mang đến và Đức Maria đã suy gẫm trong lòng (x. Lc 2,19.51). Theo việc nghiên cứu thánh ca dồi dào, Mẹ cũng tham gia và các bí tích : người ta có thể nói về Đức Maria của phép rửa, Đức Maria của chức linh mục và Đức Maria Thánh Thể,vv…, vì, như một nhà thần học Chính Thống khác, cha Alexis Kniazev, nói : “Đức Maria là nguyên mẫu và hiện thân của Giáo Hội, nhiệm thể Chúa Kitô và đền thờ Chúa Thánh Linh”.

Nhưng cũng có một bí ẩn thứ ba mà Đức Maria tỏ cho thấy : bí ẩn con người nơi Thiên Chúa. Bằng việc tiếp nhận Thiên Chúa nơi Mẹ, nhờ Chúa Thánh Linh ngày Truyền Tin, Đức Maria chỉ cho mỗi người trong chúng ta thấy bản tính nhân loại hoàn toàn được thay đổi tôn lên, theo kế hoạch của Thiên Chúa. Đức Maria bấy giờ là hình ảnh của mỗi linh hồn được thụ thai bởi phép Chúa Thánh Linh và hạ sinh Đức Chúa. Biến cố tuyệt đối độc nhất vô nhị nầy trong lịch sử, trở thành một hệ biến hoá đời sống thần bí cho mỗi linh hồn, một mẫu gương đức tin [vào Chúa] Ba Ngôi cần có Người Mẹ, Đức Maria. Đó là những nét chính của việc tôn sùng Mẹ Thiên Chúa trong Giáo Hội Chính Thống. Khi người ta suy nghĩ tới kinh nghiệm Thánh Mẫu của Đông phương, người ta luôn bị đánh động bởi sự giống nhau và sự thân thích với cùng kinh nghiệm Thánh Mẫu của phương Tây, mặc cho có khác biệt về hình thức và tín điều. Mối quan hệ gần nhau và thân thích mật thiết, hiện sinh, quan trọng sống còn nầy, vốn mang nhữnh mầm hiệp nhất không thể tránh né được giữa các Giáo Hội, là một bí ẩn nữa về Đức Maria, Đấng mà chúng ta còn cần phải khám phá nhiều nữa.

Vladimir Zielinsky, linh mục và tác giả Chính Thống người Nga

La Croix – 11.08.2003

BTGH chuyển ngữ và giới thiệu